МАРИЯМНЫ КЁРМЮЧЛЕРИ

Жашау халла

Мариям ол заманда алыкъа алай уллу къыз да тюйюл эди. Школну бешинчи классында окъуйду. Аны къарындашы Азамат а андан бир жылгъа гитчеди. Ала экиси да, аналарына болуша, бахчада ишлерге бек сюйюучю эдиле. Ким биледи, тирликни кёплюгюнден, игилигинденми, огъесе, аналарына болушургъа сюйгенденми, жаз башы эртте келип, къар эригенлей окъуна, бахчагъа кирип, кюз артында ахыр чапыракъла терекледен акъгъынчы бахчада жубаннганлай турур эдиле.

Мариям жашагъан элде тахта кёгетлени, жемишлени да болмагъанча сейирлик тирлигин жыя эдиле. Ким биледи, ол замандагъы адамла эринией, эринмей ишлегенденми, неда бахчаларына бир башха тюрлю къарагъанданмы болур эди, – бахчада тирлик иги эди, бусагъатда бизни элде аллай тирликни, не кюрешсенг да, алаллыкъ тюйюлсе, дейдиле къартла окъуна. Мариямны бла Азаматны бахчада аналарындан артха къалмай ишлегенлерин кёрген къоншула:

– Бу сабийлеге былай бек артыкълыкъ нек этесе, асыры кёп ишлетесе, – деселе у а, ол алагъа:

– Менден къаты киши да ишлемегенди, мен кесим да гитчелигимден бери киши-тиши ишни да этип келеме, аны ючюн, ёлмегенме, алада аллай жокъду. Мени атам, манга сен жаш болуп туусанг эди манга болушлукъгъа, деп аз кере айтмагъанды. Биз ач-жаланнгач жыллада ишлеген эсек, былагъа уа не – бусагъатда сюйген ашлары, суулары бар. Жарлы атабыз айтыучу эди, къарныгъыз тойгъунчу ашагъыз, белигиз арыгъынчы ишлегиз, деп. Бизни заманыбызда анабыз суу худур этер эди, аны ичип, къарныбызны тойдуруп, аладан эсе кёбюрек, къыйыныракъ ишни тамамлап тургъанбыз, – деп жууаплап къояр эди. Керти да, Мариям, Азамат да, къарынлары тойгъунчу ашап, ишге чыкъгъанда да къазауат этип ишлер эдиле. Бир-бирледе уа, аналары сабийлерине жарым литрлик банка бла бир нартюх бал алса, эки сабийни къууанчыны чеги болмай, ингир къарангысына дери да, ашардан ашаргъа болмаса, беллерин тюзетмей ишлегенлей турур эдиле. Юйюрлери уллу эди, абадан сабийлени экиси аскер къуллукъда, экиси да окъууда, шахарда. Къоншуда, тийреде да ол юйюрню сабийлерине, бютюнда бег а Мариямгъа бла Азаматха сукъланмагъан жокъ эди. Ала школда да иги окъуй эдиле. Башха сабийле дерследен сора орамлада лахор эте айлансала  ала уа олсагъат юйге жетип, къарынларын тойдуруп  дерслерин этип бошагъанлай, бахчагъа кирип, анда жубаныр эдиле.

Аналары Жулдуз а керти да жигит, ишчи къатын эди. Аланы юйюрлеринде ишлерге сюймейме деген сёз жюрю-мегенди. Хар ким къолундан келген ишни тындырыргъа эринмегенди. Буруннгулуланы «Ишлемеген-тишлемез» деген сёзлерин бу юйюрде уллу-гитче да бир сагъатха унутмагъандыла. Аны ючюн болур эди бахчада ишлени кёбюсюнде Мариям бла Азамат тамамлагъанлары да. Бахчалары уа артыкъ уллу болмагъаны себепли, аланы аналары хар къарыш жерни да хайырланыргъа кюреше эди. Ала бир жылгъа андан эки кере картоф къазып, жыя эдиле. Биринчи тирлиги жетгенлей, аны олсагъат къазып, жуууп, базаргъа жетдйрип, кёп да мычымай артха, юйге келип, биягъы къазып,  базаргъа жетдирир эди. Ол заманда машина жокъ эди. Жулдуз а 50 килограммлыкъ машокну сыртына кючден бла бутдан кётюрюп, автобус тохтаучу жерге дери элтип, автобусха жюклеп барыр эди. Машок картофну багъасы уа, бек кёп болса,  бир тюмен. Иги да, терк да сатып келген кюнюнде ол Маръямгъа бла Азаматха бешишер, онушар капек берир эди. Мариям да, Азамат да бир заманда аналарына билдирмей ол бергенни бир капегин да къоратмагъандыла. Алай жыя кетселе уа, кюз артына аланы ахчалары нек эсе да эки сомдан не кёп не аз болмаз эди. Ана­лары бла Нальчикге барып, бир кере къыллаучалада учуп, мороженое ашап келирге уа жете эди ол эки сом.

Баргъаны боллукъду.