Чынтты жигитликни, кишиликни белгиси болгъан жолоучулукъ

81 жыл мындан алгъа, 1942 жылны 11 августунда, Тырныауузну вольфрам-магъадан комбинатыны ишчилери юйюрлери бла Бечо ауушну – ол Баш Кавказ сыртда орналады. Бу болум таулу шахарны тарыхына ёмюрлеге киргенди. Ол кезиуде, Уллу Ата журт урушну экинчи жылында, немис-фашист ууучлаучула Къабарты-Малкъаргъа кирип, Басхан ауузуна жууукълашхандыла. Аланы умутлары Закавказьеге жол ачхан тау ауушланы бийлерге эди.

Тырныауузну 1940 жылны 1 сентябринде ачылгъан комбинаты энди айнып башлагъан эди. Душман жете келгени бла ол Огъары Басханны да (бусагъатда Тырныаууз) къолгъа алыргъа излериги ачыкъ эди. Алай эсе уа, стратегиялы продукцияны – вольфрамны бла магъаданны – чыгъаргъан предприятие да жаунукъу болуруна къоркъуу ёсгенди. Жангыз да бир амал къала эди: оборудованияны андан чыгъарып, промышленный объектлени уа, душманнга бермез ючюн, чачдырыргъа. Дагъыда бир магъаналы борч – комбинатны ишчилерин, элде жашагъанланы да къоркъуусуз жерге элтирге. Быллай болумлада жангыз бир жол къалгъанды – Бечо аууш бла Сванетиягъа. Салыннган борчну тамамлауну къыйынлыгъы уа жолоучулукъгъа таулада жюрюрге юйренмеген адамла, сабийле, тиширыула бла къартла чыкъгъанлары эди, хазырланыргъа да заман жокъ. Болсада эм керекли жумушла толтурулгъандыла. Ётерге онг болмагъан чунгурланы юслери бла агъач кёпюрле салыннгандыла, чыранлагъа темир буруула орнатылгъандыла, аланы юслери бла жип бахчычла тартылып, бузлада кёп жюз атлауучла жонулгъандыла. Тау тикледе солурча эки пункт ишленнгенди – шимал эм къыбыла ышыкъла. Алагъа палаткаланы, аш-азыкъны келтиргендиле, отунла жарашдыргъандыла.  

Маршрут Тегенеклиде башланнганды, бийиклиги 3500 метрге жетген къыйын ауушну ётерге сынамлы альпинистле болушхандыла. Совет аскерчиле да къалауурлукъ этип, жолгъа 1,5 минг адамны бла предприятияда жарашдырылып хазыр болгъан продукцияны чыгъаргъандыла. Адамланы къауумлагъа юлешгендиле, хар бирине 60-100 инсан киргендиле. Бютюнда къыйын сабийле бла тиширыулагъа тюшгенди. Абаданла балаланы къоюнларында элтгендиле, аркъаларында артмакъла. Онгу болгъан артмагъында магъадан концентратны ташыгъанды.         Ала таш тюшген, терен чунгурлары бла чыранлары, бийик тикледе тар жолчукъла бла 40 километрни узун тизмеле бла баргъандыла. Къоркъуусузлукъну жалчытырча мадарла этилгенини, ауушдан ётюуге башчылыкъ этгенлени жигитликлерини, кишиликлерини хайырындан къыйын жумуш бушуусуз толтурулгъанды. Болжаллы халда ала гитче гюржю шахарда Зугдидиде тохтагъандыла.

Тарых магъаналы жолоучулукъ, 23 кюннге созулуп, 1942 жылны 2 сентябринде бошалгъанды. Анга жораланып ауушда эсгериу къанга орнатылгъанды. Анда кёкюрегине гитче къызчыкъны къысып тургъан  аскерчи-альпинистни сыфаты бериледи, тюбюнде уа былай жазылыпды: «Бу аууш бла 1942 жылда Сидоренко, Малеинов, Двалишвили, Кухтин, Моренец, Одноблюдов 230 сабийни фашист эминадан сакълай ётдюргендиле».

Жолоучулукъда болушхан альпинистле артда немислиле бла Кавказ ючюн сермешлеге къатышхандыла. Аланы талайы 1943 жылны къышында, ол кезиуде ёрлерге онг болмагъан Минги таугъа чыгъып, душманны штандартларын атхандыла эм Ата журтубузну байрагъын орнатхандыла.