Бир юйюрню къадары

Кёнделенчи Байсолтанланы Жабени жети жашы, эки къызы бар эди: Юсюп, Аубекир, Махмут, Ёзюмурат, Локъман, Мухаммат, Ибрахим, Шарийфа, Назийфа. Уланла аталарына иги болушхандыла. Жете баргъаны юйдегили бола тургъанды. Биринчи колхозда ишлегенди. Кёчгюнчюлюкню аллында ауушханды. Аны гитчеси Аубекир Биринчи дуния урушха къатышханды. Сермешледе кёргюзтген жигитликлери ючюн Георгий жорну тёртюнчю даражасына тийишли болгъанды. Уллу Ата журт урушну аллында Элбрус районда судья эди. Кёчгюнчюлюкде Къазахстанда Джамбул областьда Головачёвка элде малчы болады. Анда дуниясын алышханды.

Махмут Кёнделенде туугъанды, анда жашагъанды. Ара мюлкде уруннганды. Сюргюнню кезиуюнде Къазахстанны Павлодар областына тюшгенди. Туугъан элине термиле, анда топуракъ юлюшюн тапханды. Ёзюмурат да туугъан элинде жашап тургъанды. Отуз тогъузунчу жыл дуниядан кетгенди.

Локъман а урушну аллында жыллада колхозну ногъай тюзлеринде Бажыган жеринде складны таматасы эди. Онгуна кёре юйюне келип, сабийлени саугъала бла къууандыра тургъанды. Билими болгъан жашны школгъа чакъырып, ол анда устаз болуп ишлегенди. Жахилликни кетерирге салгъан къыйыны ючюн КъМАССР-ни Баш Советини Президиумуну сыйлы грамотасы бла саугъаланнганды.

Жарсыугъа, уруш башланып, Кёнделенден да жюзле бла жашла кетдиле Ата журтларын жаудан къорууларгъа. Аланы кёбюсю уруш аулакълада къалгъандыла. Кимини ёлген жери белгилиди, белгисиз тас болгъанлары да бардыла. Байсолтан улу Локъман да ол тизгинледеди.

Бир сейири, аскерчиден юйюне къагъыт келип тургъанды, адреси да жазылып. Жууукълары жазгъанланы уа ол алмайды. 1942 жылда 21 июльда эгечи Шарийфа анга жиберген письмосунда: «Сенден терк-терк къагъыт ала турабыз. Биз да дайым жазабыз. Нек жете болмазла ала анга?» - деп жарсыды.

Бираздан Локъмандан къагъыт келмей къалды. Дагъыда бир кесекден халкъ Азиягъа кёчюрюлдю. Локъманны къызы Танзиля Павлодар областьда ауушду, жашы Борис а сау-саламат къайтды. Алгъа ол Кёнделенде турады, артда Жангы Малкъаргъа кёчеди. Урушдан къайтмагъан атасындан хапар излей, Совет Союзну Къоруулау министерствосуну архивине жазады. Андан келген жууапда былай айтылады: «Совет аскерни урушда жоюлгъан неда тас болгъан солдатларыны эм сержантларыны араларында бу адамны аты жокъду».

Борис, аны бла тынчайып къалмай, «Терек» газетни редакциясыны атындан да ары къагъыт жибереди. Архивни бёлюмюню таматасы подполковник Костылёв жиберген жууапда да башында айтылгъаныча жазылады.

Эгечле Шарийфа бла Назийфа колхозда ишлегендиле, кёчгюнчюлюкню да сынагъандыла. Экиси да туугъан эллери Кёнделенде асыралгъандыла.

Жабени юйюрюнде бек гитчеле Мухаммат бла Ибрахим эдиле. Экиси да урушха къатышхандыла. Мухаммат халкъ сюргюнден къайтхандан сора юйюрю бла Бедикде жашагъанды.

Ибрахим да къарындашларыны ызларындан тебиреген эди къазауатха. Кетгени бла жокъ болуп къалды. Жашны кёрген, аны юсюнден хапар эшитген чыкъмады. Ол да урушда жоюлгъанланы санларына къошулду.