Айтхылыкъ ауур атлетчи, уста тренер эм оюмлу башчы

Ностуланы Хаджимуратны аты республикада спорт бла байламлы кенг белгилиди. Кеси заманында ол ауур атлетикада бийик жетишимле болдургъанды, артда уа, спорт учреждениялагъа башчылыкъ эте, аланы айнытыугъа уллу къыйын салгъанды.

- 1942 жылда Огъары Басханда туугъанма. Алай анда кёп жашамагъанма – малкъар халкъ Орта Азиягъа кёчюрюлгюнчю дери, - деп хапарлайды Хаджимурат Мустафаевич кесини юсюнден. – Сюргюнде 1958 жылгъа дери юйюрюбюз Къыргъыз ССР-ни Фрунзе шахарында тургъанды. Школда анда окъугъанма, тенглерим бла бирге спорт бла тири кюрешгенме: Кант районну сабий командасыны санында футбол ойнагъанма, кесими баскетболда бла волейболда сынагъанма, конькиледе, лыжалада учханма. Туугъан жерибизге къайтханыбызда Лашкутада орналгъанбыз. Ол заманда элде бир тюрлю спорт секция жокъ эди. Аны ючюн физкультурадан устазым бла (жарсыугъа, аты эсимден кетгенди) волейбол эм баскетбол ойнарча майданла ишлегенбиз эмдан окъуудан сора жарау этип тебирегенбиз. Тамата къарындашым онжыллыкъ школну бошагъанлай, Тырныауузгъа кёчгенди. Анда ингирдеги школда билим ала, тау байыкъландырыучу фабрикада ишге тохтагъанды. Бир кесекден, 1960 жылда, шахаргъа биз да кёчгенбиз.  

 Ол кезиуде Тырныауузда жангы стадион да ишленнген эди, тюрлю-тюрлю секцияла да бар эдиле. Хаджимурат да, тенглерича, алгъа боксха жюрюрге сюйгенди. Алай залда штанганы кёргенлей, аны кётюрюп кёрлюгю келгенди, спортну бу тюрлюсю бла ол Къыргъызда бираз заманны кюрешген эди. Тренер, штанганы ауурлугъу 75 килограмм болгъанын айтып, аны кётюрюп кюрешме, дегенди. Алай Хаджимурат, барып, ол штанганы алады. Тренер, сейир этип, аны базманнга сюелирин тилейди. Носту улу жангыз да 60 килограмм тартады. Андан бери аны жашауу ауур атлетика бла байламлы болгъанды.

 Аскерге Хаджимуратны Украинагъа ийгендиле. Ауур атлетикада уллу жетишимле болдуруп да ол къуллукъ этген заманында башлагъанды. Ол тюшген бёлюмде спортну бек сюе эдиле. Носту улу анда Киев аскер округну биринчилигинде алтын майдалны алгъанды, СССР-ни спортуну устасыны нормативин толтургъанды. Спорт ротада къуллукъ этгенинде, хауадан келген къоркъуудан къоруулагъан бёлюмлени араларында бардырылгъан биринчиликни призёру болгъанды.  Ол жыллада Украинада кючлю, дунияны рекордларын салгъан спортчула, айхай да, кёп эдиле. Алай Хаджимурат женгил ауурлукъ къауумда алчыланы санына дайым чыкъгъанлай тургъанды.

Ол аскерден къайтыргъа Тырныауузда да ауур атлетика бек жайылгъанды. Шахарчы спортчула, республикалы эришиуледе хорлай, ЮФО-ну биринчиликлерине къатыша эдиле. Хаджимурат да Къабарты-Малкъарны, ВЦСПС-ны биринчиликлеринде, башха даражалы турнирледе ахшы кёрюмдюле болдургъанды. Республика ючюн ол эришиулеге 37 жылында окъуна баргъанды. Москвада Физкультураны ара къырал институтунда окъуй тургъанында, женгил ауурлукъ къауумда хорлар деп умут эте, аны жыйымдыкъ командагъа къошадыла. Алай, жарсыугъа, жаш бек ауруйду, багъыу эки жылгъа созулады. Андан сора анга толусунлай хазырланыргъа къыйын болады, къаршчы спортчула уа, сынамларын иги да ёсдюрюп, алгъа кетген эдиле. 

Бир кесек заманны Хаджимурат «Спартак» спорт обществону Тырныауузда шахар советини башчысыны къуллугъун толтургъанды, аны бла бирге жаш атлетлени жарау этдиргенди, волейболдан тиширыу эм эр киши командаланы хакъсыз хазырлагъанды. Жараугъа анга 60-ха жууукъ адам келгендиле.

- Фахмулу сабийле аз тюйюл эдиле, - деп эсгереди Носту улу. – Ауур атлетчиледен, сёз ючюн, Будайланы Зейтун умутландыра эди. Алай заманым спортну жангыз бир устасын хазырларгъа жетгенди – Саубанланы Азрет-Алийни. Тырныауузда энтта бир кесек заманнга къалсам эди, ала кёбюрек болур эдиле. Алай ишлерге Москвагъа бла Нальчикге чакъырып тебиреген эдиле. Артда КъМР-ни Билим бериу министерствосунда республикалы сабий-жаш тёлю спорт школну директору этгендиле.

Ал кезиуледе школну айнытырча онгла аз эдиле. Шуёхларыны болушлукълары бла Хаджимурат ол болумну игиге айландыргъанды. Ведомствону къарауунда 33 спорт учреждение, ол санда олимпиада резервли да 17 школ бар эдиле. Алада жарау 20 мингден аслам сабий этгендиле. Ала Олимпиада оюнлада, дунияны, Европаны, Россейни чемпионатларында алчыла болургъа жетишгендиле. Белгили тырныауузчу атлетле Аккайланы Хаджимурат бла Созайланы Мухаммат да аланы санындадыла.

Спорт инфраструктураны игилендирирча да кёп иш тамамланнганды. Нальчикде атылып тургъан котельнадан спорт комплекс этгендиле, ачыкъ бассейн ишлегендиле, анда жюзерге ол жыллада, бюгюнлюкде да аслам адам келеди. Хасанияда башланнган школну бузулгъан мекямын тап халгъа келтиргендиле, саулукъ кючлеу комплекс ачхандыла, ол республикалы спорт школну филиалы болгъанды. Бир ненча жылны жабылып тургъан тау-лыжа школ жангыдан ишлеп тебирегенди. Кёп сабий-жаш тёлю спорт школлада футболдан бёлюмле ачылгъандыла, ол да спортну бу тюрлюсюню жайылырына себеплик этгенди.

Гёжефле, боксчула, ауур атлетчиле да жетишимлери бла къууандыргъандыла. Спортну олимпиада тюрлюлеринден республикалы спорт школ сохталарыны эсеплерине кёре СССР-де 16-чы жерни алгъанды. Анда Хаджимурат битеу да 34 жылны ишлегенди. Алай ол артда чачылгъанды, аны орунуна Спорт министерствода сабий-жаш тёлю спорт школ ачылгъанды. Анда бусагъатда жангыз тёрт бёлюм ишлейдиле, ол санда эркин тутушуудан бла ауур атлетикадан. Боксдан республиканы энчи спорт школу барды.

70-чи жыллада Хаджимурат Мустафаевич алгъа волейболдан, ызы бла уа ауур атлетикадан республикалы категориялы судья болгъанды. Аны ауур атлетикадан битеуроссей эришиуледе судьялыкъ этерге чакъырып тургъандыла. 2008 жылда биринчи халкъла аралы даража бергендиле эм ол Россейни Нальчикде ётген чемпионатында судьяланы къауумуна башчылыкъ этгенди. Андан сора тёрт кере Россейни Президентини кубогуна бардырылгъан халкъла аралы турнирледе судьяны къуллугъун толтургъанды. Ол эришиулеге уа 50-ге жууукъ къыралдан спортчула къатыша эдиле. Европаны чемпионатында, Битеудуния универсиадада, талай чемпионатда бла къыралны кубогунда арбитр болгъанды. Носту улуну дагъыда РФ-ни Спорт школларыны союзуна бла Директорланы советине къошхандыла, талай жылны ол республикада эксперт комиссиягъа башчылыкъ да этгенди.

Хаджимуратны жашы Юсюп да аны ызы бла баргъанды. Ол да штанга бла кюрешеди, тюрлю-тюрлю даражалы эришиулеге къатышханды. Бусагъатда ол республикалы спорт школну методистиди, ауур атлетчилени жарау этдиреди. Экинчи халкъла аралы категориялы судьяды, бу иши бла эришиулеге терк-терк барады, баш секретарьны къуллугъун тамамлайды.

Хаджимурат кеси уа Тырныауузгъа ауур атлетикадан эришиулеге дайым келеди. «Бу шахаргъа мени кёп зат тартады. Мында жашлыгъым ётгенди, спорт жолгъа тохтагъанма, физкультура-спорт ишни къураргъа тюзелгенме. Сёзсюз, ахшы эсгериулерим да кёпдюле. Саулугъум-къарыуум, республиканы бла къыралны спорт жашауларына сейирим бар къадарда, бола тургъан затлагъа тири къатышыргъа кюреширикме», - дейди ол.

Ностуланы Хаджимуратха «СССР-ни физкультурасыны отличниги», «КъМР-ни физкультурасыны эм спортуну сыйлы ишчиси» деген атла берилгендиле. Ол дагъыда СССР-ни бла РСФСР-ны билим бериуню отличнигиди, КъМАССР-ни Баш Советини Президиумуну Сыйлы грамотасы эм кёп башха саугъала бла белгиленнгенди.

Суратда: Ностуланы Хаджимурат эришиуде хорлагъан атлетни алгъышлайды.