Борчларын бет жарыкълы толтургъан аскерчилеге хурметни белгиси

9 декабрь Россейде къырал байрамды  – Ата журтну Жигитини кюню. Октябрь революциягъа дери уа 9 декабрь (эски орузлама бла 26 ноябрьде) Сыйлы Георгийни жоруна тийишли болгъанланы байрамына саналгъанды. 

Къалай  тохташдырылгъанды

1769 жылда Екатерина Великая Сыйлы Великомученик эм Победоносец Георгийни аскер орденин тохташдыргъанды. Патчах Россейде ол баш къырал саугъагъа саналгъанды, кесини да тёрт даражасы болгъанды.  
Октябрь революциядан сора большевикле орденни, аны бла бирге байрамны да кетергендиле. Болсада Уллу Ата журт урушну бютюнда къыйын кезиуюнде - 1942 жылда – даражасына кёре Георгийни жоруна тенг къырал саугъа тохташдырылады -Орден Славы. 

Россейни озгъан ёмюрню 90-чы жылларында къыралны мурдору бла бирге  саугъаланы системасы да алышынады. 2000 жылда Георгийни жоруну магъаналылыгъы къайтарылгъанды.  Ызы бла РФ-ни Къырал Думасыны башламчылыгъы бла Ата журтну Жигитини кюнюн белгилеу  жангыртылады. 

Алай бла 9 декабрьде Совет Союзну Жигитлери, Россей Федерацияны Жигитлери, Сыйлы Георгийни жоруна эмда Орден Славыге тийишли кёрюлгенле алгъышланадыла. Башхача айтханда, аскер борчларын толтура, батырлыкъларын, туугъан журтларына кертичиликлерин, аскерчи усталыкъларын кёргюзтгенле сыйланадыла.  

Георгийни жору бла белгиленнген таулу жигитлени юслеринден «Заманны» бетлеринде кёп кере жазылгъанды. Аланы араларында бу саугъаны тёрт даражасын да алгъанла бардыла. Жоргъа генералла бла бирге борчларын бет жарыкълы толтургъан, антларына кертичи, батыр аскерчилеге да берилгендиле.  

Совет Союзну Жигитлери 

Бу кюнде уа Совет Союзну Жигитлерине да сый-намыс этиледи.    Таулу миллетни – эки, къарачай халкъны уа онбир Жигит уланы бардыла.

Байсолтанланы Алим бла Уммайланы Мухажир бу бийик къырал саугъаны алгъанларында, алыкъа жашауну кёрмеген жаш адамла эдиле. Алай ала Ата журтларына сюймекликни, аны жалынчакъсызлыгъы ючюн жанларын аямагъанларын кёргюзтгендиле. 

Сёз ючюн, Байсолтан улу СССР-ни Жигити деген атха нек тийишли  кёрюлгенини юсюнден документ эки бла жарым къагъытны алады. Аны командири жазгъаныча, Балтияны илячини самолётунда душман аскерлеге къажау   урушда кёкге 277 кере чыкъгъанды. «Ол къайда учса да – Ханкону, Таллинни неда Ленинградны кёгюнде – фашистле жигит лётчик Байсолтановну кючюн сынайдыла»,-деп башланады документ.

 Уммайланы Мухажирге уа бу сыйлы ат жаланда 1990 жылда къайтарылгъанды. Ол заманда СССР-ни президенти Михаил Горбачев тарых тюзлюкню тохташдырып, 20-дан аслам ветераннга Уллу Ата журт урушда кёргюзтген кишиликлери, батырлыкълары ючюн Совет Союзну Жигити деген атны атагъанды. Аланы араларында уа кёчгюнчюлюкню сынагъан халкъланы келечилери да бардыла:   къалмукълу  Эренцена Бадмаева, чеченли Мовлида Висаитова эмда таулу Уммайланы  Мухажир.  

Махтаулукъ орден 

Бу орден бла уа къызыл аскерчиле эм сержантла кишиликлери, ётгюрлюклери ючюн саугъаланнгандыла. Аны  бла таулу миллетни кёп батыр уланы белгиленнгендиле.  

Бачиланы  Климент бла Трамланы Мусабий Уллу Ата журт урушну жылларында кёргюзтген батырлыкълары ючюн  аны 2-чи даражасы бла саугъаланнгандыла. Акъшаякъланы Биязуркъа, Анахаланы Юсюп, Бапыналаны Алий, Геляхланы Исхакъ, Ксаналаны Мухай, Махийланы Магомет, Уяналаны Рамазан, Хочуланы Магомет эм кёп башхала ол орденни 3-чю даражасына тийишли болгъандыла. 

Бюгюн а биз   Булунгудан Аккайланы Солтанбекни жашы Къумукъну юсюнден жазаргъа сюебиз. Миллетни батыр уланы Финн къазауатха къатышханды, Уллу Ата журт урушну кезиуюнде уа ол кесин сынаулу, батыр, жигит аскерчича кёргюзтгенди. Командование бир ненча кере къырал саугъала бла белгилегени да анга шагъатлыкъ этеди. 

Къумукъну аскерге 1938 жылда чакъыргъандыла, ол Белоруссияда Тимошенкону атын жюрютген кавдивизиягъа тюшгенди. 1939 жылда дивизия механизацияланнган корпусха тюрлендириледи, аны къауумунда бизни жигит Финляндия бла къазауатха къатышханды. 

Бир жол разведчикле, аланы арасында Къумукъ да, финн мараучуну жесирге алгъан эдиле. Ол терекни чапыракъларыны арасына бугъуп, кесини къара ишин толтургъанды. Совет аскерчиле аны къуршоугъа аладыла эмда штабха жетдиредиле. Мараучусовет аскерлеге магъаналы шартланы билдиреди.  

Финн урушдан сора бизни жигитибиз къуллукъ этген бёлюмню Закавказье аскер округга кёчюредиле. Уллу Ата журт урушха да ол былайда тюбегенди. 47-чи  аскер  Иранда, Запад Кавказда душманнга къажау тургъанды. Аккай улу 318-чи мараучу дивизияны разведканы энчи эскадронуну къауумунда Новороссийскни къоруулау сермешлеге къатышханды. 

1943 жылда сентябрьде совет аскерле Таман жарым айрыкамда душманны къысып, алгъа барыуну къурайдыла. Ноябрьде уа 318-чи мараучу дивизия Къырымда Эльтиген элни тийресин аладыла. Бу жерге урушну тарыхчылары «Жаннган жер» деп атагъандыла. Жаяу разведканы взводуну командирини кенгешчиси старшина Аккайланы Къумукъ аскерчи нёгерлери бла бирге Керчь проливден кемеде  биринчилени санында жюзюп ётедиле. Ол а душманны эсин кеслерине бурур ючюн этилген жашырынлыкъ эди. Аны хайырындан совет аскерлени асламы Керчь жарым айрыкамда орналыргъа онг табадыла. 

«Атлы разведканы къауумунда болгъан кезиуде бёлюмню командири Аккайланы Къумукъ атланы багъыуну къурагъанды. Ол юлгюлю командирди, низамлыды, ол башчылыкъ этген бёлюм политика эм аскерчи хазырлыкъгъа кёре взводда биринчи жерни алады»,-деп жазылады таулу халкъны батыр уланын «Аскерчи махтаулукъну» майдалы бла саугъалау документде. 

Севастополь ючюн къазауатда кёргюзтген батырлыгъы ючюн Аккай улу Къызыл Жулдузну орденине тийишли кёрюлгенди. Ол 1943 жылда 2 ноябрьде Керчь жарым айрыкамда дивизия бардыргъан  десантны кезиуюнде аш-суу эм сауутла бла караванны ашыргъанды. Душман къыстау от бардыргъанына, жанына къоркъуу болгъанына къарамай, десантчылагъа кереклери  заманында жетдирилгендиле. Душман Эльтиген черекни жагъаларын къуршоугъа алгъаны ючюн десантчыла бла бирге къалып, 20 кюнню уруш бардыргъанды. Кесин аямагъаны, батырлыгъы, кишилиги ючюн Къызыл Жулдузну орденине  тийишлиди»,- деп жазылады 318-чи  мараучу новороссийск дивизияны командирини орунбасары полковник Корсун къол салгъан саугъалау документде. 

Батыр таулу жаш Польшаны, Венгрияны, Чехословакияны гитлерчиледен азатлагъанды, Карпатыде къазауат бардыргъанды. 

Уллу Ата журт уруш ахырына жетер кезиуде уа 1945 жылда январьда  Аккай улу  Славы орденни 3-чю даражасына тийишли кёрюледи. Бу сыйлы саугъагъа ол совет аскерлени сауутла, окъла эм аш-суу бла чырмаусуз жалчытыуну къурагъаны ючюн тийишли болгъанды. «…Аккай улуну къадалып кюрешгенини хайырындан аскерчиле сауутсуз неда жылы ашсыз къалгъан кезиу бир кере да болмагъанды. Алай бла ол аскерчиле салыннган буйрукъланы чырмасуз толтурурларына  себеплик этгенди…»,-деп жазгъанды майор Рудаков аны саугъалау документде.

Батыр аскерчибизни кёкюрегинде башха къырал саугъала да жылтырагъандыла, ол санда Ата журт урушну орденини 2-чи даражасы да. 

Къазауатдан сора Аккайланы Къумукъ кёп жылланы эл мюлкде уруннганды. 

Эсгертме ачылгъанды

Бюгюнлюкде уа  жигит аскерчилерибиз Ата журтубузну энчи операцияда къоруулайдыла. Аладан кёплери батырлыкъны, Ата журтубузгъа сюймекликни юлгюсюн кёргюзтюп, къырал саугъалагъа тийишли болгъандыла. Энчи аскер операция бардырылгъан кезиуде республикадан 300-ге жууукъ аскерчи къырал саугъала бла белгиленнгендиле. Тимур Тамазов а Россейни Жигити деген бийик атха тийишли кёрюлгенди (ауушхандан сора).    
Генерал-майор Боташланы Къанамат, энчи операцияны кезиуюнде аскерчи нёгерлерин къоруулай, батырча жоюлгъанды. Къарачай-малкъар миллетни батыр жашы лётчик-снайпер Боташ улу  Ата журтубузну къоруулай кёргюзтген батырлыгъы ючюн 

Россейни Жигити деген бийик атха тийишли кёрюлгенди. 
Анга Ленинград областьда    Гатчинаны тийресинде   эсгертме салыннган эди жайда. Тюнене уа - Ата журтну Жигитини кюнюнде - Карачаевск шахарны ара орамында батыр лётчикге эсгертме ачылгъанды.