«Эсли адамларыбызны сыфатларын суратлада ёмюрлюк этеме»

Суратчы болгъан тынчмыды, къыйынмыды? Бирле фахму берилсе, сурт ишлеген ойнагъанча бир тынч жумуш сунадыла. Ол алай тюйюлдю. Фахму бла къадарны юсюнден малкъар халкъны  белгили, закий суратчыларындан бири Занкишиланы  Ибрагим бла ушакъ этгенбиз.

-Сиз не заманда сюйсегизми ишлейсиз? 

-Мени  солуу кюнлерим, отпускум болмайды: Искождан Къайсын Къули атлы орамда мастерскоюмда  эрттен жетиден ингир тёртге дери ишлейме.  Аллах фахму берсе, айыпды кесинги аягъан, къолунгдан келгенни этерге борчлуса. Жууаплылыкъ болургъа керекди ишде.

-Сиз жууаплылыкъны къалай ангылайсыз?

- Энчи жууаплыкъ тынч иш тюйюлдю.  Атам, жаннетли болсун, урушну кезиуюнде фашистлени къолуна  тазирге тюшген эди, аны Францияда, ызы бла Шотландияда тутхандыла. Шотландиядан Одессагъа кемеде жетгенди. Билгенибизча, битеу немислилилени къолларында болгъан тутмакъланы Сталинни режими жууапха тарта эди. Атамы да Сибирьде агъач къырыргъа жиберген эдиле. Ол а анда таулуланы кёчюргенлерин билип, Азиягъа барыр умут бла тургъан жеринден къачып, вокзалгъа келгенди. Аны бир лейтенант тутуп, вокзалны таматасы, урушха къатышхан майоргъа элтгенди. Майор атамы хапарына тынгылагъанды: ол къайда уруш этгенин толусунлай айтхан эди. Фронтчу фронтчуну ангылагъанды. Жолда атама бир адам да илинмезча,  къагъыт жазып берген эди ол адам. Энчи жууаплыкъ деп,  анга айтадыла. Харкюнлюк,  шёндюгю жашауубузда да адамлыкъ, бет изленнгенлей турадыла.

Ол майорну хайырындан бир насыплы кюнде атам юйюбюзге кирип келген эди. Мен, анам, къарындашчыгъым къалай  къууаннган эдик!  Дагъыда Азияда Билял, Зухура, Жюзюм тууадыла, андан беш сабий да сау – саламат къайтханбыз.

Мен атама болушхан майорну бир заманда да унутмайма. Хар бирибизни къылыгъыбыз – ызыбыз башхаланы жашаулары бла байламлыды. Бютюнда  бусагъатда.

-Сиз ол заманланы эсде тутамысыз? Ненча жыл бола эди сизге кёчгюнчюлюкде?

- Бизни кёчюргенлеринде, манга тёрт жыл бола эди. Къыргъызстанда, Иссык – Кёлден юч километр узакъда жашай эдик. Кёчгюнчюлюкню юсюнден сагъыннганда, къуру да  аны къыйынлыгъыны юсюнден айтханлай турадыла. Алай ол бизге кёп затны ангыларгъа, теренирек сезерге да болушханды. Сёз ючюн, Ата журтубузну чексиз багъалыгъын. Биз аны тас этерге боллугъубуз эсибизге окъуна келмей эди. Жерсиз, юйсюз къалгъан бек ауур сынау эди. Бюгюнлюкде уа жерибизде жашай туруп, аны багъалай билмейбиз. Алгъын чалыннган жерле атылып турадыла, жашла тюзге барадыла, биченни сатып аладыла. Таулуну ашы тауда эди не заманда да, энди ол да тюрленеди. Сууларыбызны тазалыкъларын да сакъламайбыз. Таулула бла таулуланы араларында байламлыкъ къарыусуздан-къарыусуз бола барады. Бир-бирибиз ючюн жууаплыкъ, ата – бабалларыбыздан къалгъан жер ючюн жууаплыкъ бюгюнлюкде бек магъаналыдыла.

- Сизни суратларыгъызны асламысында жокъ болгъан  алгъыннгы Малкъар суратланады. Таулу ананы эртте сыфаты, чох жаулугъу бла, намаз эте тургъан нюрлю аппала, таулада тынчайып жукълагъан таулу - бешикде сабийге ушаш…

- Мен къууат, намыс, насып болгъан заманланы эсгермей болмайма, аланы кёзюм бла кёргенме. Ариу, эсли адамларыбызны нюр сыфатларын суратлада ёмюрлюк этиу – борчумду. Черек районну башчысы Темиржанланы Махти болгъанда, кёчгюнчюлюкге аталгъан серияны заказ этген эди. Этген эдим жыйырма бла эки сурат. Алай бусагъатда аланы бир адам да кёрмейди, Темиржан улу кетгенден  сора музей да къуралмай къалды. Дагъыда Нарт эпосха жораланнган отуз юч ишим  барды. Алай бизни республикада музейле жокъдула. Элбрус, Черек ауузлагъа кёп туристле келедиле, ала музейлеге бек сюйюп барлыкъ эдиле, алай аланы къураргъа кёлленнген бай адамла алыкъа кёрюнмейдиле.

- Бюгюнлюкде бир – бир суратчыла чыгъармачылыкъ ишлеринде компьютер технологияла бла хайырланадыла. Сиз аны дурус кёремисиз?

- Угъай. Мени акъылыма кёре, музыка, поэзия, суратлау искусство жаланда адамны фахмусу къурагъан затладыла, аланы машина эталлыкъ тюйюлдю. Тышы назмугъа ушар компьютер жазгъан назмуну, алай аны жаны – тылпыуу боллукъ тюйюлдю. Адамны кёзюн, къарамын, аны къолларын, бармакъ сезимин жер башында бир зат да алышдыраллыкъ тюйюлдю.

Машинала не бек айнысала да, не къыйын жумушланы этселе да, толусунлай адам этгенни уа эталлыкъ тюйюлдюле. Сурат ишлегенде адам къанында минг жыллагъа жыйылгъан затланы дуниягъа баям этеди. Компьютерни ата – бабалары, къаны жокъду. Хау, машинала болушурукъдула жашау этерге, алай искусство фахмулу адамланы къолларында къаллыкъды.

- Ибрагим, сиз таулуланы байракъларын этген адамсыз. Шёндю къарачайлыла бла бир байракъ этейик деген хапарла жюрюйдюле?

- Байракъ магъаналы ишди. Ким сюйсе да, аны этип, «энди уа бу болсун халкъны байрагъы» дерге жарамайды. Мен къурагъан байракъ съездде къабыл этилген эди. Аны эте туруп, кёп зат окъугъан, тинтген эдим. Ол алай тынч иш тюйюлдю.

- Айып этмегиз аны соргъаныма, алай энди мен таматама деп, солургъа сюймеймисиз?

- Мен ишлемесем, алай арыйма, къыйналама, ишлесем а – солуйма. Заказларым болса уа, бютюнда къууанып ишлерик эдим.

- Суратчы болур ючюн окъургъа керекмиди?

- Сёзсюз. Мен Ростовда Греков атлы суратлау училищеде алты жыл окъугъанма. Алай окъуу жаланда болушлукъду, айныргъа жол ачхан амалды. Бек биринчи фахму керекди.

- Сизни юч сабийигиз бла юч туудугъугъуз болгъанын билеме, жашладан бири Алий суратчыды. Шёндю чыгъармачылыкъ иш бла кюрешаламыды?

- Жарсыугъа, угъай. Алий керти суратчыды, алай бусагъатда башха иш бла кюрешеди. Алгъа мюлк – хазна жаны бла бир кесек кесине мурдор  этерге керекди. Совет жыллада тынч эди суратчылагъа, мен кооператив фатар ишлеген эдим, заказларыбыз кёп эдиле. Бусагъатда халкъгъа да къыйын, бизге уа – бютюнда. Алай чырмаулагъа къарамай, хар ким шёндюгю къыйын болумлада да ишин бардырыргъа керекди. Аллах фахму берген эсе, хомух болургъа жарамайды.