Ишден кетгенде эркинликлеригиз бузулмазча

Инсан ишинден кеси ыразылыгъы бла чыгъа эсе, ол оноууну юсюнден иш бла жалчытхан организациягъа кетерини аллында бек аздан эки ыйыкъдан алгъа билдирирге керекди. Бу болжал адам заявленияны берген кюнюнден башлап, ол отпуск неда больничныйде эсе да, саналып башлайды. Белгиленнген заманны ичинде ол ишин бардырыргъа тийишлиди. Инсан эки ыйыкъны ишлерге унамай эсе, организация анга ол заманны сылтаусуз келмегенча «прогулла» жазаргъа эм аны ишден кеси ыразылыгъы бла угъай, жорукъланы бузгъанча чыгъарыргъа боллукъду.

Заявленияда ишден не хыйсап бла кетгенигизни юсюнден жазаргъа керек тюйюлдю, «мени бу кюнден башлап кеси ыразылыгъым бла ишден чыгъарыгъыз» деп жазыу тамамды, дейди юрист. Алай эки ыйыкъны ишге жюрюяллыкъ тюйюл эсегиз, къаллай сылтауугъуз болгъанын билдирирге тийишлиди. Аллайлагъа аскерге къуллукъ этерге чакъырыу, пенсиягъа чыгъыу, орта неда бийик усталыкъ билим бериу учреждениягъа окъуугъа кириу, иш бла жалчытхан организация Урунуу законодательствону бузгъаны, ауругъан адамгъа къарагъаныгъыз, жашаргъа башха жерге кёчгенигиз эм башхала саналадыла.

Заявление кадрла службагъа берилгенден сора, ишден чыгъарыуну юсюнден буйрукъ жазылады. Ишчи аны бла шагъырейленеди, къол салады. Ахыр кюнюнде анга урунуу китабын бла иш хакъын, башха тийишли тёлеулерин (сёз ючюн, премияларын) берирге керекдиле. Бир-бир организациялада «обходной листни» толтурууну излеучюдюле, алай Урунуу кодексде аллай борч салынмайды.

Адам больничныйде эсе, ишден ол жангыз да кесини ыразылыгъы бла кетерге боллукъду, иш бла жалчытхан ауругъан кезиуюгюзде сизни ишден чыгъарыргъа эркин тюйюлдю. Заявленияны больничныйге барырдан алгъа берген эсегиз, приказ анда айтылгъан кюннге этилликди, ол болжалны тюрлендираллыкъ тюйюлдю. Къагъытланы инсан сау болгъанындан сора алыргъа боллукъду неда, сюйсе, аланы анга почта бла иерикдиле.

Алай инсан ишге кетерге оноууну юсюнден сокъураныргъа да болады. Быллай кезиуледе ол заявлениясын артха алыргъа боллукъду, жангызда иш бла жалчытхан учреждение аны орунуна башха специалистни чакъырмагъан эсе. 

Документле тюз жарашдырылгъанларына эс буругъуз

Ишден кетгенде бухгалтериядан ахыр эки жылгъа хакъыгъызны юсюнден справканы, уруннган кезиуде Пенсия фондха ётдюрген тёлеулени юсюнден къагъытны, иш бла байламлы башха документлени шагъатлыкъ этилген копияларын алыргъа жарарыкъды.

Урунуу китапда жазыула тюз этилгенине къарагъыз. Анда ишге къачан келгенигиз, къуллугъугъуз, андан не заманда эм къаллай сылтау бла (кесигизни ыразылыгъыгъыз бла, сокращениягъа тюшюп, жорукъланы тутмагъаны ючюн къысталып неда башха чурумла бла) кетгенигиз белгиленирикди. Жангы ишге киргенде ала барысы да эсге алынырыкъдыла. Книжканы бермегенлерини хатасындан башха ишге киралмай тура эсегиз а, алгъыннгы жеригизден компенсация излерге боллукъсуз.

Иш бла жалчытхан организация ишден кетиуню юсюнден заявлениягъа къол салмазгъа неда аны болжалын созаргъа умут этерге да боллукъду. Былайда эки амал барды: биринчиси, заявленияны заказной письмо бла почта бла иерге. Экинчиси, заявленияны эки къагъытда жазып, бирин секретарьда мухур салдырып къояргъа, бирсин да, эсепге тюшюртюп, кесигизге алыргъа керексиз.

Предприятие жабыла эсе

Сокращениягъа тюше эсегиз неда уруннган жеригиз жабыла эсе, кеси ыразылыгъыгъыз бла кетебиз деп заявление жазмагъыз, ансы компенсация тёлеулени алалмагъанлай къаллыкъсыз. Бу ахча башха иш тапхынчыгъа дери керек боллукъду, ол эки айгъа дери тёлениучюдю. Урунуу бла жалчытыу арагъа эсепге турсагъыз, ючюнчю айны да ахчагъызны аллыкъсыз, бу жумушну тюз да ишден кетгенлей тамамларгъа керекди.

Азамат Тохов белгилегенича, фирма жабылгъаныны неда сокращенияла боллугъуну юсюнден билдириуню эки айгъа алгъа жазып билдирирге керекди, сёлешип айтыу саналмайды. Ишден андан алгъаракъ чыгъарсала, хакъыгъызны белгиленнген болжалгъа дери орта эсеби бла тёлерге керекдиле. Сора, расчёт къагъытланы да тинтигиз, бир-бирде иш бла жалчытыу аралагъа эсепге тургъан банкрот предприятиядан ахча сакълагъандан эсе файдалы болуучуду.

Организация ишчисин къуллугъундан эркин талай сылтау бла этерге боллукъду: предприятие жабылгъаны, инсан анга салыннган борчланы толтурмагъаны, сылтаусуз ишчи жеринден тёрт сагъатдан кёп заманнга кетгени, ишге кеф болуп келгени, урлагъаны, жашырын затланы ачыкълагъаны, жорукъланы бузгъаны ючюн башха адамланы жашауларына эм саулукъларына къоркъуу салгъаны эм башхала. Аланы талайында медицина экспертиза неда аттестация (профсоюзну келечисини къатышыу бла) этилирге керек болуучуду.

Штатны къысхартханда, фирмала адамланы ишден кезиу-кезиу чыгъарадыла, закон бла ишде ахыр такъыйкъагъа дери къалыргъа эркин адамла бардыла. Ол къауумгъа сабийлери болгъанла, сакъатла, ишде чып тюшгенле, юйюр тутханла киредиле.

Сокращениялагъа арталлыда баладан ауурлукълары болгъан тиширыула эм юч жыллары толмагъан сабийлени ёсдюргенле, 14 жыллары толмагъан сабийлерин жангызлай ёсдюрген эм 18 жыллары толмагъан сакъат сабийлерине къарагъан анала тюшмейдиле. Бу къауумгъа балаларын жангызлай ёсдюрген атала, попечительле да киредиле.

Была барысы да ишлерин тас жангызда предприятие жабыла, урунууну келишимни болжалы тауусула, предприятие башха жерге кёчюп, тиширыу ары барыргъа сюймей, урунуу болумланы жаратмай эсе этедиле. Битеу башха болумлада, юлгюге организация ишден кеси ыразылыгъыгъыз бла кетиуню юсюнден заявленияны зор бла жаздыра эсе, профсоюзда неда уруну инспекцияда болушлукъ излегиз, деп эсгертеди юрист. 

Кёпле сабийлерин жангызлай ёсдюрген анала дегенни терсирек ангылайдыла. Аллайлагъа (матери одиночки) эрде болмагъанлай сабий тапханла, эрлери болмагъанлай интернатдан бала алып ёсдюргенле, эр кишиле сюдню юсю бла сабийлени аталары болмагъанларына женгдиргенле саналадыла.

Сынау кезиуде эсегиз, не этерге тийишлиди?

Законодательствогъа кёре, адам ишден сынау кезиуню ичинде кете эсе, экиыйыкълыкъ болжал юч кюннге дери къысхартылады, ишден организацияны башчысы чыгъа эсе уа, ол бир айгъа дери кёбейтиледи.  Иш бла жалчытхан организацияланы араларында уруннганланы сынау кезиулени керекли кадрланы жыяр ючюн угъай, учуз ишчилени табар ючюн бардырадыла. Болжал жетгенлей а, хакъларын тёлемей, фирмадан чыгъарадыла. Законодательствону билмегенле кеслерини эркинликлерин къорууламайдыла.

Закон а былайды: инсан сынау халда ишге киргенини юсюнден келишим тауусургъа керекди, тёреде бола келгенича, ол юч айдан кёпге созулмайды. Ол заманны ичинде инсан анга салыннган жумушну толтуралмазлыгъы ачыкълана эсе, организация аны ишге алмагъаныны юсюнден болжал бошалыргъа юч кюннге алгъа билдирирге керекди. Андан кечге къалса, адам ишден битеулю жорукълагъа кёре кетеди.

Пенсиячыланы юслеринден айтханда, ишден чыгъаргъанда аланы жыл санлары сылтаугъа салынмайды. Штатны азайтханда да, аланы биринчилени санында къуллукъларындан эркин этерге жарамайды. Чурум саулукъларында эсе да, медицина справка болмагъанлай ала ишлеринден эркин этилмейдиле.