Халкъланы макъамларыны сакъланыуларына къыйын салгъанды

Къабарты-Малкъарда музыка искусствону айнытыугъа уллу къыйын салгъанладан бири композитор Артемий Шахгалдян болгъанды. Ол бери орус композиторла А.Аврамовну, Т.Шейблерни эм дагъыда башхаланы чакъыргъанды, ала уа малкъарлыланы бла къабартылыланы музыка культураларын тинтирге эм айнытыугъа жашауларын жоралагъандыла.

Бек башы уа - А. Шахгалдян республиканы биринчи жыр эм тепсеу ансамблини репертуарын жарашдырыугъа тири къатышханды, андан сора аз  артыгъыракъда уа Малкъар эм Къабарты къырал хорланы къурагъанды. Халкъда атлары айтылгъан белгили къобузчула бла жырчыла Къазийланы Билялны, Кураца Каширгованы, Амирхан Хавпачевни эм башхаланы республикалы радиогъа чакъырып (Шахгалдян радиода ишлеген заманында),  эрттеги халкъ жырларыбызны бла къобуз тартыуларыбызны бурунгу халларында сакълагъанды.

Артемий Шахгалдян кеси Прохладный шахарда 1910 жылда туугъанды. Аланы юйюрде музыканы бек сюйгендиле. Артемий а бешжыллыкъ заманындан скрипкада согъаргъа юйренип башлайды. Ол школгъа жюрюген заманда уа юйюрлери Нальчикге кёчеди.

1928 жылда Артемий Григорьевич Дондагъы Ростовдагъы музыка училищеге окъургъа киреди. Аны бошагъанлай а – Москваны консерваториясына. Алай анда эки жыл окъугъандан сора къаты ауруп, артха Нальчикге келеди. 1934 жылда ол радиода ишлеп башлайды, кеси да симфониялы оркестр къурап, анга башчылыкъ этеди. Ма бу кезиуде жазып башлайды ол биринчи музыкалы чыгъармаларын. Аланы бир къауумун а симфониялы оркестр да согъады.

Кёп ашхы эм огъурлу ишле этгенди ол 1941 жылда Уллу Ата журт уруш башланнганда Москвадан Нальчикге культураны белгили адамларын къоркъуусуз жерге деп ийгенлеринде. Ол къауумда эдиле белгили композиторла Прокофьев. Мясковский, Нечаев дегенча айтхылы композиторла. Ала малкъар эм къабарты музыкалы темалагъа материалла жыйышдыргъанда, миллет культураны келечилери эм жамауат бла тюбешиулеринде да, Шахгалдян алагъа уллу болушлукъ этип тургъанды. 1942 жылда фашистле Нальчикге жууукълашханда, ол Ереваннга кёчеди. Анда 6 жылны ичинде эрмен музыка театрны дирижёру болуп тургъанды.

1948 жылда уа бизни республиканы таматаларыны тилеги бла Артемий Григорьевич Нальчикге къайтады. Ол аны чыгъармачылыгъыны бек иги кезиую эди: кёп музыка пьесала, духовой оркестрге  квартетле, энчи Къулийланы Къайсынны бла Алим Кешоковну, дагъыда башха поэтлени сёзлерине кёре эсде къаллыкъ ариу макъамлы жырла да жазгъанды. Анга республиканы искусстволарыны сыйлы къуллукъчусу деген даражалы ат да бериледи.

1959-60-чы жыллада Шахгалдян Къулийланы Къайсынны назмуларына макъамла жарашдырып кёп ишлейди. Аланы араларында шуёхлукъ да жюрюгенди. Ол жырладан бек белгилилери уа «Мени къоншум», «Зурначы Хажос», «Мени эшекчигим», «Къарылгъач» деген чыгъармаларыдыла. Композитор малкъарлыланы бла къабартылыланы халкъ музыкаларыны энчиликлерин уста биле, жазгъан чыгъармаларында аланы тийишлисича хайырланнганды. Хоргъа деп жазгъан затлары да аланы санындадыла дерге боллукъду. Миллет халкъ жырланы да ол хоргъа деп бек тап жарашдыргъанды.

Композиторну жашауунда республикада биринчи опера эм балет спектакльлени салыу энчи жерни алгъанды. 1968 жылда Музыка театр ачылгъанда, аны репертуарына П. Чайковскийни «Лебединое озеро», Аданны «Жизель», Б. Асафьевни «Бахчисарайский фонтан» деген хазыр балетлери къошуладыла. Ала бла бирге уа юч миллет балет да – «Лялюца», «Аминат» эм «Даханаго». Аланы сахнада салыуда да Шахгалдянны кёп къыйыны барды. Кесин да ол кезиуде Музыка театргъа баш дирижёр этип саладыла. Мындагъы артистле профессионалла болур ючюн ол кёп ишлегенди.

Къабарты-Малкъарны музыка искусствосун айнытыугъа салгъан къыйыны ючюн  1967 жылда А.Г.Шахгалдяннга «КъМАССР-ни халкъ артисти» деген сыйлы атны бергендиле.

Аны жырлары бла романслары Москвада да жырланнгандыла, бюгюнлюкде да фондда турадыла. Артемий Григорьевични чыгъармачылыгъы республиканы музыкалы культурасыны тарыхында жарыкъ ыз къойгъанды - 30 жылдан артыкъ заманны ичинде ол республиканы композиторларынада болуша, малкъарлыланы бла къабартылыланы музыка культураларын айныта, атын унутулмазча этгенди.