АЛТЫНЧАЧ

Хапар

Алтынчач Кавказдан сабий къызлай халкъыбыз бла кёчюрюлюп кетген эди. Ол урушну, кёчгюнчюлюкню да къыйынлыгъын кёргенликге, узакъ Кавказда жанкъоз гюл, жаз башында сууукъ къардан чыгъып жашнагъанча, аллай ариу къыз болуп ёсген эди. Ол акъбет, ариу санлы, иничке белли эди, аны къара кирпиклери узун къашларына жете, къызыл гюлча эринлери болгъандыла. Намыслы, адепли къыз эди.

 Анга малкъар, къарачай, башха халкъладан жашла да къарагъандыла.  Алай ол уруш бошалып урушдан къайтхан дагъыстанлы офицер жашны сюе эди. Уруш да бошалып, халкъда   жангыдан жан кире тебиреген заман. Жаш, хар къыз да кёзю къарагъан, субай санлы бийк, ариу жаш.  Ол Алтынчачны къарындашыны нёгери эди, юйлерине келе-кете да турады.

Алтынчачны анасыны уста этилген азыкълары бла да сыйлана туруучу эди. Къыз ол келсе, узун кирпиклерин энишге жиберип, дарий къол жаулукъчукълагъа,  инжи сырып кюрешиучюдю. Жаш ары-бери  бура турмай, къызны анасына: «Кавказгъа кетеме, манга командованиядан буйрукъ келгенди, мында тоюбузну да этип, къызынгы Кавказгъа алып кетейим», - дегенни айтханда, къызны анасы: «Санга сёзюм жокъду, жашымдан башха кёрмейме, алай бизни да ызыбызгъа, жерибизге - Кавказгъа къайтарырча  айтмайдыла. Къызым мында биргеме къалса ыразыма», - деген эди.

Жаш  да, къыз да ананы ыразылыкъсызлыгъы бла болмазлыкъ иш болгъанын ангылап, бир бирден тюнгюлгенден сора, жаш Кавказгъа кетген эди.  Къыз  мудахлай турады. Бир кюн ишден келе тургъанлай Алтынчачны бир ненча атлы   урлап къачадыла. Къыздан жыйырма жылгъа тамата болгъан адам эди. Терк окъуна  келин отоу, къаланкъа да къурап, къызны къатына да дигиза сюейдиле. Аны да эси ауа да, жангыдан аяза да жиляй, юйюме элтигиз  деп тилей тургъанлай, жууукъ жашлары да, тиширыула да комендантны да алып келип, жашны юйюнден  сыйырып, къызны алып кетедиле. Халкъ да тынчайып, хапарла да озуп, хо бир да къоркъмай энди ким къызгъа тиерикди, деп тургъанлай, къызны биягъы  урлагъан жаш алып къачады.

Атлы аты бла итли ити бла къызны  биягъы сыйырыргъа комендантны да чакъыртып баргъан эдиле.  Бу ишни мен былай къоярыкъ тюйюлме,  биринчи кере халкъ тилегенигиз ючюн кечип, тутмай къойгъанма.

- Адам урлагъанны да,  бу ишге къошулгъан жашланы да тутдургъан этеме, - деп, комендант къаты болуп тохтагъанда, къызны анасы, Алтынчачны  отоууна чабып кирип, аллында тобукъланып, жалынып: «Жашланы юйюрлерин харип этдирме, жерибизден, юйюбюзден да жарлы болуп. Халкъыбыз, адамдан да жарлы боллукъбуз»,- деп тилегенди. Анасыны къоюнуна къапланып жиляп, къыз сен айтхан болсун, дейди. Не этерик эди харип, бой салып къалады. 

Той, оюн да башына, акъылына да кирмейди, тюз да аман тюш кёргенча, жукъудача  хали алай эди. Ариу узун кирпиклери сууланнганлай турадыла. Эр кишини не бек  ариу сёзюне да къулакъ салмайды. Эшитмейди.  Кёзлери  да алгъынча жылтырамай, ариу къызыл эринлерин  бир бирден айырып, ариу,  чыммакъ ууакъ минчакъ кибик тишлерин энди кишиге кёргюзтмейди.

 Бир ауукъ замандан  малкъар, къарачай, чечен, ингуш, къалмукъ, месхетинли тюрк халкълагъа да эркинлик бериледи.  Халкъ асыры къууаннгандан, юйлерин, ырысхыларын, малларын учуз сатып, бирле алайынлай юлешип окъуна Кавказгъа кетип тебиредиле. Сюймей эдиле къазахлыла ишчи, огъурлу халкъланы кетгенлерин. Тап чырмау окъуна этерге кюреше эдиле. Нарт къабырларыбызда жатханла, жерибизни, тауларыбызны ёксюз этгенибизге не айтырла. Угъай, юйге! Элталгъан ырысхыларын элтип, элталмагъанны да къоншугъа, тенгнге, тийреге юлеше эдиле.

Алтынчачны анасы барып, юйюрлери барлыкъ поездде кесини юйюрюне да,  къызыны жангы къуралгъан юйюрюне да  вагон  жер алып келген эди. Алтынчач: « Мен  мындан бир жары да кёчерик тюйюлме, мында къалама.  Сиз а ашхы жолгъа барыгъыз», - деп, къайынларын, бек сюйген анасын, къарындашларын, эгечлерин да ашырып, Кавказгъа таулу халкъны алып баргъан  поездни ызындан къарап, жиляп, Къазахстанда къалгъан эди. Бир Аллах биледи аны жюрегинде, кёлюнде да не бар эди. Аны бек къыйын кюнюнде, ангылаулукъ тапмагъанлыгъымы, огъесе анасына бла  жууукъларына  ёпкелегенлигими болур эди.

Алтынчачны анасы харип, элине-жерине къайтханларына къууанганлыкъгъа, бир да  тынчаялмай,  кече  узунуна  жукълаялмай, къызына, аны юйюрюне да  Аллахдан  иги тилекле тилеучю эди. Кеси да  тёзалмай, бир бёлек жылдан таукел  болуп,  Къазахстаннга,  къартлыгъында да къалай баралгъан эсе да,  биргесине не сабийлеринден, не туудукъларындан адам элтирге  да унамай, кеси барып келгенден сора бир кесек тынчайгъан эди.

Ким биледи, къарт  амма  къызы бла энчи не ушакъ этген  болур эди.  Къызындан кечгинлик тилергеми баргъан болур эди. Кёчюрюргеми? Алай Алтынчачны анасы биягъы кесинлей къайтхан эди. Аллах биледи. Не жашырын, тиширыу ушакъ этген болур эдиле ана бла бала?..

Бу керти болгъан ишди.

 

 

 

Улбашланы Саният.
Поделиться: