Къабарты-Малкъар Республика къуралгъанлы 100-жыллыгъына

    Къыйынлыкълада чыныгъыу

 Атабийланы Магомет  къыркъ жылны бир заманлада аты кенг айтылып тургъан «Москва» колхозгъа башчылыкъ этгенди. Аны Къабарты-Малкъарны, саулай къыралны аллында да къыйыны бек уллуду. Ол жангыз кеси жашауда къойгъан огъурлу ыз кёплени ёмюрлерине сыйыннган окъуна этерик тюйюлдю. Жигерлиги ючюн Социалист Урунууну Жигити деген атха, урушда этген кишилиги ючюн Къызыл Жулдузну орденине эки кере, «За отвагу» эмда «За боевые заслуги» майдаллагъа да тийишли болгъанды. Битеу да сегиз орден эмда элли майдал бла саугъаланнганды.

Анга 13жылындан ишлеп башларгъатюшген эди. Жемталада «Мзэхурей» мюлкде (артда ол «Москвагъа» тюрлендирилген эди) сюрюучю болгъанды. Аны атасы Кицибатыр туугъан элинде колхоз къураугъа кесини ырысхысын бергенликге, Сибирьден къутулалмагъанды. Анга реабилитация этилгенде уа, Магомет атасын алыргъа баргъанды, алай ол тургъан жерге жетгенинде, тюнене асырагьанбыз деген эдиле.

1937 жылда аны аскерге чакъырадыла. Ол тогъузунчу Кърым атлы дивизияны къауумунда Запад Украинаны азатлаугъа къатышады, 1940 жылда уа акъ финнле бла сермешеди. Туугъан элине 1941 жылда январьны ахырында «За отвагу» деген биринчи майдалы бла къайтады. Бир ненча айдан а Уллу Ата журт уруш башланады.

Жаханим отда

Повестканы да сакълай турмай, Атабий улу кеси ыразылыгъы бла фронтха кетип къалады. Аны уруш жоллары Сталинграддан Берлиннге келтирген эдиле. Мен аны туудугъу Джульетта Сонова келтирген суратлагьа, къагъытлагъа къарайма да, къазауатдан эсгериулери бек аздыла. «Aппa аны юсюнден айтыргъа сюймеучю эди, – дейди ол. – Анда-санда бир сагьыныучу эди. Ол, Курск дугадан башха, битеу уллу сермешлеге къатышханды, алай Днепр суудан ётгенлерин эсге тюшюрсе уа, титиреген этиучю эди: «Жаханим бар эсе, ол заманда аны сынагьанбыз, кече-кюн, ёлгенле-саула, болгъан къатыш къара. Чачдырыуладан къайнагъан суу юйлени, адамланы, малланы алып бара эди». Ма ол кезиуде аппам сууда жилягъан балачыгъын къолундан ычхындырмагъан бир тиширыу ёлюкню кёреди. Сора сабийни алады да, алайда къайыкъ бла жюзюп баргъан къатынлагьа береди. «Тилни» къалай алгъанларыны юсюнден да сагьыныучу эди. Ол 1942 жылны ахырында Элиста тийресинде болгъанды. Разведкагъа жипили жер бла барыргъа керек эди. Жети къауумну ийгендиле, киши артха къайтмагъанды. Сегизинчи кере Магометни группасын жибередиле. Ма ол алып келген эди немисли майорну. «Къайтханыбызда, кийимибиз бузлап, аны исси суу къуюп, юсюбюзден алай сыдырып алгъанбыз», – деп эсгере эди ол.

Батырлыкъ бла мадарымлылыкъ

  1943 жылда уа Батайскны къатында фашистле артха кете туруп, ырысхыларын темир жол бла ётдюралмаз ючюн, кёпюрню чачдырыргъа керек эди. Ары сержант Атабиев бла бирге алтауланны жибергендиле. Ала аны жокъ этгендиле, жюзге жууукъ немислини да къыргьандыла. «За отвагу» деген экинчи майдалны ма аны ючюн алгъанды. Немис-фашист ууучлаучулагъа къажау сермешледе батырлыкъ, кишилик да этгени ючюн аны битеу да сегиз кере саугъалагъандыла, ол санда, башында айтханыбызча, Къызыл Жулдузну ордени бла эки кере, Ата журт урушну биринчи эм экинчи даражалы ордени, «Кенингсбергни алгъаны ючюн», «Берлинни алгъаны ючюн», «Сталинградны къоруулагъаны ючюн» майдалла бла да.

Aппa кёп кере жаралы болгъанды,Совет Союзну Жигити деген атха аны эки кере кёргюзтгендиле, алай кулакны жашы болгъаны ючюн берирге унамагъандыла, – дейди Джульетта.

   «Москваны» председатели

 Туугъан элине Магомет 1945 жылда октябрьде къайтханды. Алай мамыр жашауда тынчайып турургъа анга кёп тюшмегенди. Бир айдан колхозчуланы жыйылыуларында аны уруш тозуратхан мюлкню башчысына айырадыла. Ол заманда «Москва» колхозда бир жюз ийнек, тёрт ат бла эки жюз къой бар эдиле. Не мал аш, не урлукъ жокъ. Жашны боюнуна къыйын борч салынады беш жылны ичинде тюп болгъан мюлкню аягъы юсюне салыргъа. Ол хар зат ал атламлагьа кёре боллугъун биле эди, аны себепли таматаланы жыйып, ала бла оноулашады. Аладан бири тап амалгъа юйретеди: чынар чёплеуню жыйып, аны сатайыкъ да, андан тюшген ахчагъа урлукъла алайыкъ деп.

Алай этдиле. 1947 жылда уа жемталачыла бир да болмагьанча бай тирлик жыйгъанларыны юсюнден хапар узакъгъа жайылды.  Колхоз къыралны аллында борчун толтургъаны бла къалмай, урушдан coрa биринчи кере хар трудоденьге ючюшер килограмм нартюх юлешгенди. Бир жылдан СССР-ни Баш Советини Президиумуну Указы бла Атабийланы Магометни Ленинни ордени бла саугъалайдыла.

1967жылгъа «Москва» кеси кесин толусунлай жалчытханды, республиканы алчы мюклеринден бирине саналгъанды. Колхозну ырысхысына юйле, школ, сабий сад, больница, маданият юй, жолла ишленнгендиле. Мюлкню аты къуруда махтау бла айтылгьанды, ол районну, республиканы, РСФСР-ни да кёчюучю къызыл байракълары бла кёп кере саугьаланнганды. Къабарты-Малкъарны Сыйгы къангасына салыннганды.

  Урунуу жигерлик

«Москваны» председатели болуп, Магомет 1987 жылгъа дери ишлегенди. Пенсиягьа кете туруп, колхозну 9 миллион 500 минг сому болгьанды. Арт жыллада анга жыл сайын миллион сом таза файда тюшюп тургъанды, тууар малланы саны беш мингнге жетгенди, къойлары 2150, атлары 410 болгъандыла. Къырал аны къыйынына уллу багьа бичгенди,ол Октябрь Революцияны,Урунууну Къызыл Байрагъыны, «Сыйлылыкъны белгиси» орденле бла, Ленинни эки ордени бла саугьаланнганды. 1985жылда уа анга Социалист Урунууну Жигити деген ат аталгьаны бла бирге Алтын Жулдуз да берилгенди.

– Аппамы даражасы уллу жюрюгенди, – дейди Джульетта. – Аны республиканы Баш Советине, жер-жерли советлеге депутатха кёп кере  айыргъандыла. Къайда да, не заманда да эллилеге къайгъыргъанды, кесине артыкь ырысхы,  махтау излемегенди. «Элли жылны ичинде колхозгъа башчылыкъ этесе, кесинге уллуракъ юй ишлесенг эди уа, арбазынгда асфальтынг окъуна жокъду», – дегенле да болгъандыла.

Алагъа ол былай жууап бергенди: «Кече тынч жукълагъаныма не зат жетеди? Казнадан урлагьанла уа аз элгенип уянмайдыла», – деучю эди. Ач жыллада аппам, юйде къалгъан бир уууч унну алып, къошха сюрюучюлеге элтген кезиуле болгъандыла деп, ыннам Хухарадан эшитгенме.

Атабийланы Магомет 1999 октябрьде жашаудан кетгенди, алай огъурлу ишлери бла кёп тёлюлени эслеринде къаллыкъды. Туугъан эли Жемталаны орта школу, орамларындан бири да аны атын жюрютедиле.

            

 

Юсюпланы Галина.
Поделиться: