Эрттегили акъылманны санатлары

Орта ёмюрледе кёп тюрлю хунерлери, уллу окъуулары болгъан адамла аз тюйюл эдиле.  Араплы Григорий Иоанн Абуль-Фарадж Бар-Эбрей  аллайланы ичинде энчи жерни алады. Кеси заманында ол аты айтылгъан философ, астроном, врач, филолог, тарыхчы, жазыучу, энциклопедист да болгъанды. Аны кёп тюрлю илмулагъа аталгъан, терен магъаналары да болгъан ишлери кеси сау заманындан башлап бу кюнлеге дери да Европаны  кёп халкъларыны тиллерине кёчюрюлгендиле.

Абуль-Фараджны башха ишлерини арасында «Книга удивительных событий» деген китабы энчи жерни алады. Анда авторну халкъладан жыйгъан сейирлик айтыулары, чамлары, кесини оюмлары да бардыла.  Бюгюн аланы бир къаууму бла окъуучуларыбызны  шагъырей этерге сюебиз.

«Гюняхлы ёлсемми сюе эдинг?»

Сократны асмакъгъа алып баргъанларын кёрген бир тиширыу: «Тоба, тоба, бир гюняхсыз адамны къалай ёлтюрюрле», - деп жарсыгъанды.

Аны эшитген Сократ анга былай жууаплагъанды:

- Эй ант жетмесин санга, да сора, терслигим  болуп, гюняхлы ёлсемми сюе эдинг?  

Недеди насып?

«Халкъны насыплы къалай этерге боллукъду? Аны насыплы не зат этерикди?» - деп соргъадыла бир акъылманнга.

- Сылхыр ханны ёлгени, - дегенди ол.

Тёзюмлюлюк

Платоннга: «Къыйынлыкъгъа тёзерча кюч-къарыуну не зат береди?» - деп соргъанларында, ол былай жууаплагъанды:

- Акъыллы адам: «Бу къыйынлыкъ эртте-кеч болса да келлик эди»,- деп, кеси кесине кёл этдиреди. Ниети кир эмда харам адам а: «Бу къыйынлыкъ къуру манга угъай, битеу халкъгъа келди»,- деп, анга къууанады.

Мудахлыкъны сылтауу

- Зар адамла хар заманда да къаралгъанлай нек айланадыла? -деп соргъандыла Аристотельге.

- Кеслерини былхымсызлыкъларына къанлары къайнагъаны алагъа азды, ала  башхаланы тюзлюклерин да кётюралмайдыла, - дегенди ол.

Бек къыйын зат

Диогеннге былай соргъандыла:

- Дунияда бек къыйын зат неди?

Аны жууабы уа былай болгъанды:

- Кесини ненча гюренке тартханын билип, былхымсызлыгъын бла болумсузлугъун жашыргъан.

Башхалыкъ

- Сени башха адамладан энчилигинг неди? – деп соргъандыла Аристотельге.

- Башхала ашар ючюн жашайдыла, мен а жашар ючюн ашайма, - деп жууаплагъанды ол.

Кимди бек аман?

«Кеси этерин билмеген, башханы айтханын да этерге сюймеген»,-дегенди Пифагор.

Ахчаны ким сюймейди?

«Ахчаны сюймейме деген – ётюрюкчюдю, аны керти окъуна сюймеген а – телиди»,- дегенди акъылман.

Намысха тийишли адам

Бир жол патчах, ачыуланып, кесини бир акъыллы жумушчусун асмакъгъа асдыргъанды. Къызы уа, аны эшитгенден сора, орамда къарт кишиле олтуруп тургъанлай, жаулугъун къысмай, жалан башлай къатлары бла озады. Асмакъ тюбюне жетгенлей а, жаулугъун къысады. Адамла сейирге къаладыла.

- Бу этгенинг неди? – деп сорадыла анга. Ол а:

- Тиширыу намыс-сый берирча жангыз бир адам, бир эр киши бар эди да, аны да жойдугъуз. Бу ишим а мени анга намыс этгенлигимди,- дегенди.

Керти сёз

- Кертини айтханны ким сюймейди? – деп соргъандыла бир акъылманнга.

- Тилчиле,- дегенди ол.

Хакъ

Бир акъылман, патчахха къуллукъ этип, акъыл юйретип тургъанды. Алай кесини юй бийчесини сорууларына уа жууапла бералмагъанды.

Ол а бирде: «Сен падчахда къалай ишлейсе, хакъ да алып? Мени бир сорууума жууап бералмайса сора? – дегенди.

- Мен билген затларым ючюн хакъ алама. Билмеген затларыма ахча алып башласам а патчахны ырысхысы, мюлкю да жангыз манга окъуна жетмез эди,- деп жууаплагъанды баш иеси.

Ышаннгысыз затла

- Дунияда ышаннгысыз затлагъа нелени санаргъа боллукъду? – деп соргъандыла бир акъылманнга. Ол а:

- Булут ауанагъа, телини шуёхлугъуна, тиширыуну сюймеклигине, байлыкъгъа, эриулюгю болмагъан патчахха, жалгъан даражагъа,- дегенди.

Эрлик недеди?

Эрлик къанлы дерт тутханда тюйюлдю, кече билгендеди.

Магъанасыз кенгеш

Врач ауругъаннга: «Эт бла чабакъ ашама»,- дейди.

- Этим бла чабагъым болсала, мен ауругъан да этмез эдим,- дегенди саусуз а.

Тюйюшню сылтауу

Эки къоншу, даулаша кетип, тюйюшге киргендиле.

- Эй, сизге не болгъанды? Не гузаба этесиз? – деп соргъанды орамда озуп баргъан жолоучу.

- Да мен адамла кёрсюнле деп, сюеклени эшик аллына атама. Буу а кесини босагъасына элтип салады, - дегенди тюйюшгенледен бири.

«Керексиз къыйналмагъыз»

Кече белинде биреуленни юйюне уручула киредиле. Урлар зат излеп, къармамагъан жерлери къалмайды.

Юйню иеси уянады да, уручулагъа къарай кетип: «Эй, жашла, бош ауара болуп кюрешесиз, мен кюндюз табалмагъанны, сиз кече къалай табарсыз? Керексиз къыйналмагъыз! -дейди.                                          

Юсюпланы Галина хазырлагъанды.
Поделиться: