«Сабийлеге тюз жол кёргюзтюу баш борчубузду»

Элбрус районну Сабий эм жаш тёлю чыгъармачылыкъны айнытхан  Мокъаланы Магомет атлы  араны окъуучуларыны жетишимлерини юсюнден газетибизде  материалла басмалай турабыз. Жаш тёлюню айнытыуда бу араны саулай да районнга магъанасы уллуду.  Аны таматасы Мисирланы Фарида Магометовна бла къошакъ билим бериу учрежденияны бюгюннгю кюнюню юсюнден ушакъ этгенбиз.

– Фарида Магометовна, сиз бу арагъа таматалыкъ этгенли отуз жыл болады. Анга  уллу къыйын салгъаныгъызны билебиз. Араны бюгюннгю кюню  къалайды?

– Хау, бизде бир тауусулмагъан чыгъармачылыкъны шауданы къайнайды. Хар кюнден бир жангы затла кёрюп, алагъа юйренип,  юйретип жашайбыз. Къолдан уста болгъан аламат устазларыбыз кёпдюле. Бюгюннгю кюнню алып айтсакъ, арабыз жетишимлиди.

2022-2023 окъуу жылны эсеплерине къарагъанда, информация амалланы кеси ыразылыгъы бла сертификатландырыу системагъа  кёре  «Къошакъ билим бериу» деген бёлюмде ара КъМР-ни эм иги билим бериу учреждениясына саналгъанды. Бу шарт бизни ёхтемлендиреди. Нек дегенде кёрюмдюлерибиз бийик, жетишимлерибиз да аламат болгъанына шагъатлыкъ этеди.

– Сизге сабийле ненча жылдан келирге боллукъдула? Жаланда сизни мекямыгъыздамы барадыла дерсле?

– Бизге бек гитчеледен башлап, онжети жылларына дери сабийле келедиле. Сабий садлада да ишлейдиле устазларыбыз. Хар жылдан окъуучуларыбызны саны тюрленнгенлей турады. Орта эсеп бла айтханда,  минг, минг бла эки жюз тенгли боладыла. Дерсле уа къуру бу мекямда бардырылмайдыла. Арабыз саулай да районда жангыз болгъаны себепли, эллени школлары бла келишим этип, бизни устазларыбыз барып, анда да  дерсле бередиле. 

Бедикде, Быллымда, Кёнделенде, Элбрус элде, шахарны школларында бла сабий садларында да. Сёз ючюн, ата-аналагъа да алай тынчды. Сабийле шашкалагъа, шахматлагъа да юйренедиле. Саулай бир къауумну бери келтирирге ишлеген ата-ананы онгу болмайды. Аны себепли, ариу кеслерини группаларына келип, устазыбыз дерс бардырса, мен аны иги онгнга санайма. Анга кёре сурат ишлерге, къоллары бла гинжиле этерге, тигерге да юйретедиле.

– Бусагъатда сизде ненча биригиу барды? 

– Быйыл 31 къошакъ билим бериу программа  бардырылады. Ала суратлау, техника, социал-гуманитар, илму, физкультура-спорт жаны бла да  юйретедиле. Былайда бизни сохталарыбыз,  теория  билим алып къалгъандан тышында да, сынам  жаны бла да кюрешедиле. Тигиу этедиле,  бичерге юйренедиле. 

Медицина биригиуде биринчи болушлукъну этерге, жараны байларгъа, кёп тюрлю аурууланы сылтауларын бла багъыу жолларын окъуп биледиле. Бу биригиуню сабийлери да кёп тюрлю даражалы эришиулеге къатышып, алчыла боладыла.  Биригиуню бошап  кетерик сабийлеге сынау бардырып, билим алгъанына шагъатлыкъ этген къагъытла беребиз. Анга кёре окъуугъа кирирге  да тынч болгъанын билебиз. Сабийлеге не жаны бла да жол кёргюзтюу  баш борчубузду.

– Саулукъларында чекленнген онглары болгъан сабийлеге уллу эс бургъаныгъызны билеме.Аны юсюнден да айтсагъыз эди?

– Билим бериу учрежденияланы къайсы бири да быллай сабийлеге энчи эс бура болурла. Алай  биз ол ишни  кесибизни бек магъаналы борчларыбыздан бирине санайбыз. Саулукъларында чекленнген онглары болгъан сабийле бизге  магъаналыдыла.

Биз аланы сезимлерине, кёллерине  жетер ючюн, энчи программала жарашдырып, анда сабийни энчиликлерин эсге ала, аланы юйретиу, айнытыу амалла излейбиз. Муратыбызгъа да жеталабыз. 

Ата-аналары ыразы болуп, келалгъан бизге келеди, келалмагъанланы уа аланы мектеплерине барып юйретебиз. Аланы башха сабийледен  айырыргъа жарамайды. Жаланда  бир кесек энчиликлерине артыгъыракъ эс бурабыз. Быллай сабийле  бизге

Аллахдан келедиле да, тийишлисича юйретиу ишге къатышдырабыз. Жангы жылда уа  уллу байрам къурайбыз. Сиз бир кёрсегиз эди аланы къууанчларын бла ол кюн ыразылыкъларын! Бизге саугъады ол.

– Жашау болумлары къыйын болгъан юйюрлени сабийлери бла къылыкълары осал, къыйын сабийлени да сиз къалай  эсе да сезимлерин къозгъаяласыз.  Къалай бла табаласыз  аланы  жюреклерине жол?

– Хар сабий да бирча иги окъуялмайды.  Хар бирини генетикасы, фахмусу, хунери да башхады,  хар сабий да бизге бир энчи дунияды.

Мектепде устаз анча окъуучуну ичинде къыйыныракъ сабий бла кюреширге заман табала да болмаз, программала бек бай эм къыйын болгъанлары ючюн. Бизде школдача тюйюлдю, эркинлиги барды хар  сабийни, дерсде хунерин, не сюйгенин айталады. Иги бла аманны не болгъанын да устаз къоллары ишлей тургъан чакъда, юйретиу халда айтханлай турады. 

Сабийле жашаудан юлгюлеге да уллу эс бурадыла. Устазларыбыз хар сохтабызгъа энчи эс бурадыла, ариу айтып юйретедиле, сюймекликлери бла  жюреклерине жол табаладыла. Чынтты устазла ишлейдиле бизде,  хар сабийни жашау болуму, сезими бизге бек магъаналыдыла.

– Жандауурлукъ ишге да энчи эс бураласыз, алаймыды?

– Сау болсунла ата-аналарыбыз! Аланы хайырларындан   сабийлерибизге бу сезимни да сингдиралабыз. Аланы жан аурута билген, огъурлу инсанла этер ючюн, къолубуздан келгенича юлгюле кёргюзтебиз. Бир кюн болмаса да, бир кюн ол баланы эсинде, кёлюнде да къаллыгъына ийнанабыз. Бу ахыр эки жылны ичинде энчи аскер операциягъа къатышхан жашларыбызгъа болушлукъ жибералабыз. Район акциялагъа да къатышабыз бу жумушда. 

– Арада лингвистика бёлюм ачылгъанды алгъаракълада. Анда сабийле малкъар тилге юйренедиле. Не хыйсапдан ачхансыз быллай бёлюмню?

– Жарсыугъа, жылдан-жылгъа сабийле ана тиллерин унутуп барадыла. Школда окъугъанларындан тышында, бизде да оюн халда юйренир онглары болса, бир тюрлю себеплик эталлыкъ суннгама тилни  айныугъа. Керти да, бизге кёп сабийле келип къошулгъандыла бу биригиуге. Анала  къууанып  келтиредиле аланы. 

Назмула окъургъа, кеслерин сахнада жюрюте  билирге юйренедиле, сахна оюнла саладыла.  Алай бла сабийни ич дуниясы ачылады, эслери айныгъандан сора да, тилге сюймекликлери ёседи. Устазла сабийлени Битеуроссей, халкъла аралы, республикалы конкурслагъа да  къатышдырып, жаланда 1-чи жерле алып къайтадыла.

Андан сора да, тарыхыбызгъа, ветеранларыбызгъа да намыс берирге юйренедиле. Бу бёлюмде сабийле хар жылдан «Россия 1» каналда «Ёлюмсюз полк» деген рубриканы бардырадыла. Мен билип, ондан артыкъ таулу ветеранны юсюнден бериуле хазырлап,  юйюрлеге, аланы, юйюр хазналарына саугъа этедиле. Бек огъурлу ишге санайма мен аны. Арада бардырылгъан ариу къуралгъан тюбешиуле бла байрамла уа саулай да районну ишчилерини эслериндедиле.  Малкъар халкъыбызны атын ариу бла айтдырала эсек, ол  бизге насыпды.

– Фарида Магометовна, къайсы устазланы ишлерин чертип айталлыкъсыз?

– Бизде махталмазлыкъ устаз ишлемейди. Къайсы бирин алсам да, аланы жетишимлерини юсюнден кёп зат айталлыкъбыз. Былтыр  Хаджиланы Мадина бла Руслан Бишенов  «Жюрегими сабийлеге береме» деген Битеуроссей конкурсда республикалы кесекде 1-чи жерлеге тийишли болуп, районну атын иги бла айтдыргъандыла. Сабийлени жетишимлерине кёре айтсакъ,  барысы да махтаулудула.

– Къаллай ахшы умутларыгъыз барды келе тургъан заманнга?

– Чыгъармачылыкъ жетишимлерибизни бютюнда алгъа атлатыргъа. Сабийлерибизни тамблагъы кюнлеринде сайлаулары тюз болурча, аланы фахмуларын ачыкъларгъа  умутлубуз.

Дагъыда бек уллу къууанчыбыз а – мекямыбызны тынгылы ремонтун башлагъаныбызды. Алыкъа  жангыртыу ишлени тыш жанындан башлай турадыла. Кесибиз сюйгенча тынгылы, ариу мекям болур деп сакълайбыз. Районну  таматасы Сотталаны

Къурманнга ыразылыгъыбызны билдиребиз. Кеси кёп кере келип, хар кемчилигибизни сюзюп, уллу кёллюлюк этмейди. 

– Жангы окъуу жылда уа къайда башларыкъсыз юйретиу ишигизни?

– Ол соруу бу кюнледе къыстау сюзюле турады. Мектепле бла келишим къурай турабыз. Баям, къауум-къауум болуп, мектепледе башлаяллыкъбыз. Ахшы умутларыбыз алдадыла.