ЖЫРЫ БЛА КЪУУАНЧ ДА, ИЙНАНЫУ ДА БЕРГЕНДИ

Къарачайны, Малкъарны да жырчы къызы, КъМР-ни халкъ артисткасы Боташланы Хусейни къызы Алтууланы Зоя «Акъ баппуш», «Таукъан», «Пароходла», «Сени атынгы айта турама» деген жырланы айтып, жыр искусствобузну  ёрге кётюрген жырчыды. 

Зоя Дагъыстанда Амсар деген элде 1939 жылда туугъанды. Бу кюнледе ол туугъанлы 85 жыл болады. Аны ата юйюрю, къолларында ырысхылары болгъаны себепли, чёпге тюшюп, ол къыйын жыллада анда кечиннгендиле. Артда Уллу Ата журт уруш башланнганда, Боташланы Иссаны жашы Хусей ары кетип, андан къайтмай къалгъанды. Юч сабий – Люка, Зоя, Люба аналары Дауум бла къалгъандыла. Анакалары да кёп къууандырмагъанды аланы – ол бери къайталмай, 1957 жылда Алма-Атада ауушханды. Къызланы да жашау чачхан эди: Люка Душанбеде, Люба уа Къарачай шахарда жашагъандыла.

Къазахстанда Махтала деген элде школну бошап, Зоя Алма-Атада Операны бла балетни театрында хор студияда окъугъанды. 1958 жылда, тюз да аны бошагъанлай, къарачайлы къызны опера академия хоргъа артист этип аладыла. Алай анга анда кёп ишлерге тюшмегенди. Анда кёчгюнчюледен жыр-тепсеу ансамбль къурагъан таулу жаш Алтууланы Апон бла танышып, аны бла бир юйюр къурап, Нальчикге ала бирге келгендиле.

Мында Зоя алгъа Къабарты-Малкъарны къырал филармониясында миллет бригаданы солисткасы болгъанды. Артда уа кёп жылланы республикалы радиокомитетни къырал хоруна кёчюп, ол 1988 жылда жабылгъынчы, анда жырлап тургъанды.

Къыркъ жылдан артыкъ ишлегенди радиону хорунда Зоя. Коллективде битеу да отузгъа жууукъ адам бола эдиле. Бек таматалары уа – Отарланы Омар. Аны жарыкълыгъы, къууанч кёллюлюгю, менсине билмегени, кесин кётюрмегени, хыйласыз, тюз адам болгъаны насып эди барына да. Зоягъа уа ол бютюнда сакъ болгъанды. Аллай шуёху, билеги, къыйын кюнюнде жакъчысы болгъанына Зоя ёхтемленип тургъаны кертиди. Дагъыда аны биргесине Беппайланы Сергей бла Таукенланы Марзият, Валентина Сосмакова, Ирина Крымова, Ольга Сокурова, Хазраил Шумахов, Хусен Маремуков эм башхала ишлегендиле. Ариу эди коллектив – чамчыла, лакъырдачыла, къайры да кётюрюлюп, барып къала эдиле – шахарлагъа, эллеге, фермалагъа, жайлыкълагъа...

Алтууланы Зоя Отарланы Омарны биргесине кёп ариу жыр айтханды: «Жаш бла къыз», «Къызны сагъышлары, жашны оюмлары», «Эшиклени ары бир ач», «Кёк ала», «Сюймеклик», «Жюрюгюз, аланла, бирге жырлайыкъ», д.а.к.

Иги жырны башха тилге кёчюрюрге артыкъ керек да болмаз. Зояны Малкъардан, Къарачайдан тышында да таныгъандыла, аны энчи концертлери Москвада, Дондагъы Ростовда, Украинада, Белоруссияда, Къыргъызстанда, Къазахстанда да болгъандыла.

Биз, анда туууп, мында ёсген тёлю, элледе чыпынлада орналгъан радиорупорладан эшитгенбиз биринчи аны жарыкъ, жумушакъ, татлы ауазын.

Юйюр тамата Апон а Севкавэлектроприбор заводда культура юйню директору болуп тургъанды. Ол Ленинни орденине эм кёп башха саугъалагъа  тийишли болгъанды. Апонну аты КъМАССР-ни, СКЭП заводну, Нальчик горисполкомну культура бёлюмюню да Сыйлы китапларына киргенди.

Алтуу улу заводну культура юйюню директоруну къуллугъун жюрютгенде, аны жыр-тепсеу къаууму Болгарияда бардырылгъан  халкъла аралы фестивальда биринчиликни алып, алтын майдал эм 1-чи даражалы диплом къоллу болгъан эдиле.

Апонну бла Зояны ариу, жарыкъ, жырлы, чамлы юйюрлеринде уллу сюймеклик жашагъанды. Анга бир юлгю келтирейим. Бу хапарны манга КъМР-ни халкъ жазыучусу Тёппеланы Алим айтхан эди. «Къыргъызстанда тургъаныбызда окъуна Зояны ауазын эшитип, жюреклеге къанат берген жырларына тынгылап, аны кёрюрге сюймеген арабызда адам жокъ эди. Алай ол Къазахстанда жашай эди да, аллай онгубуз болмагъанына шуёхларым Локияланы  Къайсын, Тёппеланы Сафар, мен да бек жарсый эдик. Анда бизге аллай насып тюшмеген эди. Мен кесим1956 жылда окъуна къайтхан эдим бери, окъуугъа киреме деп. Юйюрюм а экинчи жыл келгенди.

Бизден иги да артда Зояны  кёчюп келгенин эшитгенимде, соруп, излеп, къайда болгъанын билип, анга тюбеп, ол ариу ауазны иесин кесим кёрюрге сюйюп, жолгъа чыгъама. Машиналаны биринден бирине тагъыла,  бир-бир жерледе уа жаяу ёте баргъанымлай, ызымдан машина жетип тохтайды да, андан къарап, ушагъыулу жаш, тенгшим: «Къайры ахшы жолгъаса?» – деп сорады. Былай-былай барама дегенимде, жарыкъ кюлюп: «Тюзюнлей аны тургъан жерине элтип тюшюрейим сени, къарындашым», – дейди. Келебиз. Мени алгъа ётдюрюп, жолоучу нёгерим ызымдан киреди Зоя жашагъан юйге.

Ол къызны ариулугъу жыр фахмусундан кем болмагъанын кёргенимде, не этерге билмей, абызырап къалгъан эдим. Аллай ариу къызла аз эдиле ол заманда. Жол нёгерим а, ол жарыкъ жаш, аны баш иеси кёре эдим. Апон бла, Зоя бла да кёп хапар айтып, кече да элде къалып, алай айырылгъан эдим ол кюн. Андан бери ала мени шуёхларымдыла», – деучю эди Алим.Зоя композиторла Жеттеланы Мустафир, Байчеккуланы Абидин бла да бек шуёх эди. Ала этген жырланы биринчи эшитдириучюледен бири болуп, Зоя эгеч жюрек тута эди экисине да. Абидин филармонияны таматасы болуп ишлегенде, «Жюрегими ийнагъы» деп мени сёзлериме жыр этген эди. Аны Зоя жырлагъанды. Репетицияларына чакъыргъан эдиле да, Абидин пианинода  согъуп, ол жырлап, мен, жаш адам эдим да, ийменип, ыразылыгъымы толу айталмай, бир сейирлик жомакъ кюн ётдюрген эдим ала бла.

Алтуулары жаш бла къыз ёсдюргендиле. Анзор Москвада физкультура институтну бошагъанды. Фатима уа КъМКъУ-ну филология факультетинде орус тил бла литература бёлюмде окъугъанды. Ала жырчы аналарын, жарыкъ аталарын да бирча ариу эсгергенлери хакъды. Ол сейир тюйюлдю. Биз да, жырларына тынгылаучула, Зояны артыкъ багъалайбыз. Сюймеклик бла жыр эгечледиле,  деп сёз жюрюйдю миллетибизде. Халкъ сюймеклиги аны эсден кетерлик тюйюлдю. Дуниясын 2017 жылда 10 июньда алышхан Алтууланы Зоя, жырчыдан сора да, къайсыбызгъа да керти эгеч эди, ариу сёзлю, таза ниетли, неде да юлгюлю адам.