Амал билген амал этеди

Темуккуланы Адил редакция бла байламлыкъ эрттеден жюрютеди. Басма, электрон амал бла чыкъгъан газетлерибизни бетлеринде аны дайым материаллары басмаланнганлай турадыла. Бу жол Адилни таулу адамны харкюнлюк жашауунда тюбей тургъан затланы юсюнден жазгъанын беребиз.

Ныгъышланы сюймеген адам хазна болмаз.  Алада эшитилген затла мени сезимимде терен ыз къоюучудула, ол угъай да, акъылымы тюрлендириучюдюле. Нени юсюнден айтылмайды адамла жыйылгъан жерде?! Алай анда хапарладан, таурухладан бек сюйген асыл, акъыллы, огъурлу адамланы юслериндендиле.

Бу иш озгъан ёмюрню ал жылларында болгъанды, айтылып келиуюне кёре. Машина, трактор эсде да жокъ, ташыуул саулай да ёгюз не эшек улоула бла этилген заманлада. Къыйын жыллада малкъар эллени ичинде сауулгъан ийнекледен башха мал тутуп болмагъандыла. Таулада бир чалгъы силдер жер чалынмай къалмагъанды. Къуру бичен угъай, ашлыкъ, арпа, тары салам да мал ашха хайырланылгъандыла. Бир зат да зыраф болмай.

Абдуллах элде къолайы башхаладан иги да озгъан, аны себепли уа эл ауузуна къарагъан, сёзюне къулакъ салгъан, намысы жюрюген киши болгъанды. Быйыл а бютюнда иги жыл эди анга. Жангы уллу юй сюеди арбазында. Ичинде эркин отоулары, аланы биринде уа печь. Мекям тап жарашдырылгъаны себепли, анга къараргъа келгенле да кёп. Алыкъа Малкъарда не къошун, не къанжал болмагъанды, ала иги да артда чыкъгъан эдиле. Биз атын сагъыннган огъурлу адамны юйю, хар кимдеча, салам бла жабылып эди.

Ол жыл ашлыкъ да, арпа да, бир заманда да болмагъанча иги ёсюп, бек бай тирлик берген эди. Ол битимлени саламы уа бек саргъалып, тымын къурутуп къоймай, тюз артхаракълада чалыннган бичен кибик эди.

Абдуллах, ёгюз арбала бла ташып, саламдан юйюню башына бек къалын салды. Базыкъ эмен хырыкла кётюрмейми къаллыкъ эдиле - саламны юсюн аякъ бла малтанып этилген сары топуракъ балчыкъ бла сюртдю. Энди бу юйге не сууукъ, не жауун хата этмез эди. Жангы журтха кёчгенде уа, жазлыкъдан уллу ёгюз сюрюп, битеу элни эсинде къалырча къурманлыкъ этди.

- Да энди эски юйюнгю ой да, кетерип къой, ол ариу арбазынгы сыфатын бузады, -дегенле кёп болдула.

- Угъай, ол да турсун, менден зат излемейди, атам-анам жашагъан юйню бузарыкъ тюйюлме, огъурлу журтду ол, - деп къойгъан эди.

Кертиси бла да, садакъа жыя келгенле, башха къонакъла да Абдуллахны эски юйюнде къалып турдула, чакъыргъанлыкъгъа да, жангыгъа барыргъа унамай.

... Малкъар таулада, элле орналгъан жерледе да табийгъат «жууаш» кёрюнеди. Андан-мындан келгенле уа чалбаш тёппелени, жашил гелеулени биринчи кёргенле, алагъа сукъланып, сиз къалай насыплыласыз быллай къудуретде «жууунуп» жашагъанла, деп окъуна айтыучудула. Алай таулула кеслери уа уста биледиле тарлада табийгъат къуруда «ышарып», «кюлюп» турмагъанын. Бирде ол кесини огъурсуз бетин да, чамланнган сыфатын да ачады адамлагъа «мени кючюмю да унутмагъыз» деп ангылатыргъа сюйгенча. Ол жыл жаз башы бек ариу, болуучусундан алгъаракъ окъуна келген эди. Туура малла кырдыкга чыгъа да башладыла. Алай сунмай тургъанлай, къышдача, къаты сууукъ келип, къар жаууп, болгъанны бузлатхан эди.

Элде маллагъа юйде къалгъан-къулгъан биченчиклени бир-эки кюнню ичинде ашатып бошадыла. Бир адамда бир чёп къалмады. Къар а тохтамай жауады, ашыкъдан кётюрюлюп, тобукъгъа жете, эрир акъылы да жокъ. Тёлю бере тургъан къойла терк къырылып барадыла.

Къоншу элде жашагъан Омар хажи, амалсыз болуп, къой сюрюуюн тауда къой къозлатхан жеринден элге сюрюп келип, буруугъа урду да, ахчасын алып, элде кёп айланды, бичен сатлыкъ излеп. Тапмагъандан сора уа ачдан ёле тургъан къойланы юслерине ахчасын жайып къычырды: «Менде гюнях жокъду. Ахчам барды, бичен а тапмайма. Магъыз, ахча сизниди! Не этейим!». Андан сора уа акъылдан шашып къалгъанды, деген хапар да жайылгъан эди элде ол ууахтылада.

Алай Абдуллах жашагъан тийреге къайтайыкъ. Мында да хал хар къайдачады. Малла ачдан ёле, ийнеклени мюнгюрегенлери, ёкюргенлери жюреклени титирете тура эди. Сютлери жокъ, адамла да ачдан къыйнала башладыла. Абдуллах а Къабартыда жууукъларына кетгенли бир ай чакълы болады.

- Ай, Абдуллах мында болса, ол бир мадар этер эди. Къырмаз эди малланы ачдан, - деп, кёпле сагъындыла бу огъурлу адамны.

- Да ол а къарны от этипми эритирикди? Не эталлыкъ эди Аллах берген къыйынлыкъгъа? - дегенле да болдула.

Узакъда Абдуллахны акъ атын кёргенде, нек эсе да, адамланы жюреклери жарыды, ол биргесине кюн жылыуну алып келгенча. Атлы уа сейир-тамашагъа къалыпды: Къабартыда ариу, жылы кюн, маллары жангы чыкъгъан татымлы кырдыкдан тоюп, ох деп турадыла.

Малкъарда уа - къар. Узакъдан окъуна ач малланы мюнгюрегенлерин эшитип, хар затны толу ангылап къойду. «Малны бир эки-юч кюн сакъларгъа керекди. Кюн ачылыр. Жаз башы къар мычымай эрип кетер. Алай ары дери не мадар этгин!».

Быллай сагъышладан башы ауара болуп жетди юйюне. Амалсыз эллиле аллына чыкъдыла, андан бир тюз оноу сакълагъанча. Абдуллах, терк окъуна атдан тюшюп, тёгерегине жыйылгъанлагъа ачыулана, уллу ауаз бла сёлешди:

- Ай, хомухла, малны ачдан къырмай, мени юйюмю саламы жангыды, аны алып нек ашатмай тургъансыз? Мен сизге аны ючюн жукъ айтмазымы къалай билмей эдигиз? Жыл жауунлу болургъа ушашлыды. Ашлыкъ да, зынтхы да ёсер, саламы да болур. Юйню башын а кюз артында жабарбыз жангыдан.

Мен эски юйюмде жашарма ары дери. Аны оймагъаным да къалай тап болду! Хайдагъыз, маржа, къармашайыкъ, келтиригиз кюреклени, - деп, жангы ишлеген айбат юйюню башына чыгъып, топурагъын энишге тёгюп тебиреди.

Адамла сейир-тамашагъа къалдыла:

- Бу файгъамбармыды, адаммыды! Элни малын къутхарыр ючюн, кесини бир къыйын салып ишлеген айбат юйюн бузаргъа таукел болгъан, - деп сагъыш этмеген жокъ эди жыйылгъанланы араларында. Абдуллах а аямай бузады юйюн. Ол ангылайды, мал сакъланмаса, элге ачлыкъ кирлигин. Аны себеплиди бу кишини бош адамны акъылына сыйынмагъан ишни эте тургъаны да.

Битеу элни хайыуанларын бир жерге жыйып, ашатдыла юй башдан алыннган саламны. Сакъланды мал. «Таулуну малы бла жаны бирди» деген сёз ол кюн ачыкъ этди кесини терен магъанасын. Абдуллахны саламы тауусулгъунчу окъуна, кюн ачылып, мал да жангы кырдыкдан тоюп, адамланы уа жюреклери жарыдыла. Кюз келгенлей а, битеу жамауат жыйылып, бир кюнню ичинде Абдуллахны юйюн жангыдан жапдыла.

Бу адамны аты Беш да Тау элге айтылып, таныгъан-танымагъан да уллу намыс бере, хурмет эте, ётдюрдю жашауун. Аны этген иши шёндю да унутулмай барады.