Насыпсыз туугъан – насыпсыз жашар

Халимат, къолунда эки гитче  сабийи бла тул къалгъанды. Бешжыллыкъ Хамит бла ючжыллыкъ Сафарны кеси ёсдюре эди. Ол заманда жамауатны жашау турмушу барында да бирча болгъанды. Туугъан жерлерине къайтып келип, юй-кюн болургъа къармаша эдиле. Алай, кёчгюнчюлюкде мюлк къурагъанла, къайтабыз кайтабыз дегенде уа аны сатып, къолларында ахча бла Ата журтларына келгенле теркирек аякъланнгандыла.

Не медет, Халиматны аллай кючю болмады. Эки ууакъ сабийи бла ол не мюлк къураяллыкъ эди? Жюрегини халаллыгъы бла ниетини тазалыгъы анга не заманда да къарыу бергендиле. Сабийлерини тукъумларындан айырмайма деп, жууукъларындан башхаракъ да къалыргъа тюшгенди. Къоншу-къол да болуша, эгечлерини эрлери, сабийлери да билеклик эте, ол уллу болмаса да юй ишлегенди. Жашларын намыслы, ач, жаланнгач этмей, адамгъа сукъландырмагъанлай ёсдюрдю. Жашла да кеси араларында бир бирге бек байламлы эдиле.

Жылла оза баргъаны бла, юйюрню болуму да тюзеле, бирсилеча бола барды. Халимат юй тизгиннге бек къаты болгъанды. Сабийлерин мал, бахча да тутаргъа юйретгенди.  Алай бла, жашла аскер борчларын да толтуруп къайтадыла. Энди аланы да кеси юйюрлерин къурар заманлары жетгенди. Хамит, кеси сюйюп, жаратып,  алай алды бийчесин. Келинчик да Халиматны кесине ушап жарашыулу, оюнчу къыз болуп тюшдю. Ариу умутла къурай, кюнлени насыплы ашыра, бир къауум жыл озду. Халимат а, ынналыкъ насыпны сынады  да, бу жашаугъа бегирек байланды. Ол энди туудукъчугъу Аминат бла ахшы муратла эте, жашлыгъында унутхан насып чакълагъа, умутлу сезимлеге бёлене жашайды.

 Заман чархы уа тохтаусуз бурулады. Сафар да юйдегили болургъа сюйгенин билдирди. Не этсин жарлы ана, эки жаш ёсдюрдю, аланы къарынларын токъ этиуню ызындан тюше, уллу юй а ишлеялмады. Эки келинни бир арбазда жашаталмады. Жыйылып, балалары бла оноу-кенгеш этди да, Хамитни бир жанына, кеси аллына жашаргъа чыгъарыр оноугъа келдиле. Аны къайын атасы арбазында энчи ишленип тургъан юйчюкде фатарчыланы жашатханын билген Халимат, кёп да сагъышланмай, алагъа къонакъгъа келип, болумун ангылатды. Жууукъ юлюшюнден фатарчыланы андан чыгъарып, къызы бла киеуюн ары жерлешдиририн тиледи. Этер амалы болмай, бир башсыз къатынны кёз жашларына тёзмей, жууукъ юлюшю, жарлы ананы тилегин толтурду.

Кёп да мычымай, Сафар сюйгенин келтирди. Насыплы жашар умутла кюнден кюннге жашны жюрегин толтурадыла.  Адам улуну хар мураты да толуп барса бу жашауда, нечик иги боллукъ эди… Алай, ол да Аллахны къолундады. Халимат гитче келининден сакълагъан намысны кёралмай башлады. Сёз къайтарыуланы, аттырып сёлешиулени, абаданны сансызлауну да не болгъанын къысха заманда ангылады насыпсыз ана. Жюреги келининден не бек инжилсе да, жашына сюймеклиги аз да таркъаймай эди.

Жашыны бла келинини араларында сёз къозгъалмасын дей, чууун чыгъармай, кечеден тангнга улуп чыгъа эди. Сафаргъа сабий буюрулмады. Алай эте бир ауукъ заманны бирге кечине бардыла. Жаш юйде болса – адамча, болмаса уа, кесин бек осал жюрютген келини бир затдан да уялмай эди. Кюнлени биринде уа, жаш адамла Халиматха шахаргъа кёчер муратларын билдирдиле. Сормадыла, сурамадыла, оноу да излемедиле. Жазыкъ тиширыуну ичинде бир зат юзюлюп тюшгенча, бар умутлары бирден къырылгъанча, тюнгюлдю, сытылды.

Ала мычымай кёчдюле да,  Халимат отоууну тёрт къабыргъасына къарап къалды.  Адыргылыкъ энди тамата жашы Хамитни ичин ашай эди. Ол анасыны узакъ тау элде кеси къалгъанына ыразы тюйюлдю. Къолундан а бир зат да келмейди.

- Сафарны жаны къыйналмасын, юй да жер да анга къаллыкъды, мен билеме, ол мени жангыз къоймаз, къайтып келликди, – деген умутда жашагъанды ана. Хамитни уа кесине аз да жууушдурмагъанды. Жылла бири бирин къууа барсала да, тюрлениу а болмагъанды.

Мени къара кюнюм деп, алай эсгере эди ол эрттенликни Халимат. Юйде жумушлагъа къарай, сютлени жарашдыра айланнганында, телефон зынгырдады.  Чолпуну алса, гитче келини: «Сени жашынг авария этгенди!» - деп билдирди.  Чолпуну жерине салалмай, къыйылгъан борбайларын тюзеталмай, ичинден улуй, тауушун тышына уа чыгъаралмай кёп олтурду ана. Эсин жыйып, шахаргъа къалай жетгенин да билмей, мыллыгын саусуз баласына атды. Жашыны халын кёрюп, эки кёзюнден жилямукълары къан къатыш тёгюлдюле.

Сафарны жашаууна къоркъуу, сюеклеринде сыныкъ болмагъанын да Хамитге бла анасына врач ангылатды. Алай энтта да бир ачы зат айтырыгъы болгъаннга ушай эди. Сёзюн андан ары бардыра, аварияда ол бирси машинаны шофёру ёлгенин билдирди. Жарлы ана сёз нени юсюнден баргъанын иги ангылаялмай: «Охо, харип, жаннет ахлусу болсун!» - деп, кеси баласы къайгъылы болду. Законладан ангылауу болгъан Хамит а, къарындашыны башына не кюн келгенин билип, жилямукъларын жута, келинине болумну ангылатды.

 Беш жыл озуп, Сафар тюрмеден чыгъып анасыны аллына келгенинде, экиси да бир бирлерин танымазча болуп тура эдиле. Да бир бирге къагъытда: «Жарсыма, игиме», - деген а къайда къалды? Ким биледи тюрмеде неле сынады Сафар? Кюле-ойнай туруучу ариу кёзлери, ёчюлюп къалгъанча, мутхуз эдиле. Сени жауунг да жашауда бир къылыкъсыз, аман адамгъа жолукъсун! Аны юйюнде кёлю къууанмаса, къатынына ол жылланы ичинде айтылмагъан сёз къалмаса, кёзюн ачдырыр бир баласы болмаса, несине къууанырыкъ эди?

   Эртте заманлада къартла: «Насыпсыз туугъан, насыпсыз жашар, насыпсыз ёлюп кетер», – деучю эдиле.  Бу сёзлени магъанасын башларындан сынамагъанла, кёпле ангылай болмаз эдиле.  Сабийлигинден ёксюз къалгъан Сафарны тюрмеде олтургъан жыллары алай бош, ызсыз кетмедиле. Ёпкелерин ол аман ауруу бийлеп, ахыр кезиуюнде билинди. Жарсыугъа, больницада да бир зат бла болушалмадыла.

Къыйынлыкъ, сен адамны бюгюп, жыгъып, ёлтюралмасанг а, таш этесе. Халимат, ауазын чыгъармай, аман ауруугъа аш болгъан, ызындан жилярыгъы къалмагъан, басхычынга узалырыгъынг жаратылмай, къуруп баргъан бутагъым дей, шыбырдап жиляй эди. Сафар а, ахыр тылпыуу бла, жарлы анасыны кёзюне къарай, жангыз, жанындан сюйген къарындашына ыразылыгъын билдире, жан берди.

Бушуулу кюнледе адамла ичинде къалай-алай болса да кечинирге кюрешген Халимат, хар ким юйлерине жайылгъандан сора, кеси къалды. Хамит  не кюрешди эсе да, анасын биргесине, Нальчикге элталмады. Керти да, ол заманны адамлары юйлеринден, эшиклеринден бир кере айырылгъанла, хазна, экинчи кере чыгъып кетерге ыразы болсунла, жашлары бла жашаргъа окъуна. Этер амаллары къалмай, Хамит бла бийчеси абадан къызлары Аминатны келтирип, аналары бла къояргъа, мында окъутургъа оноулашдыла. Бир да болмаса, жаннган жюрегине асыу болур, кёзлериндеги къарангылыкъны ачар деп умут этдиле.

Алай болмады. Къанаты сыннган къушча, Халимат кюнден-кюннге ёчюле бара эди. Аминатчыкъ да ыннасыны сагъышларын чачаргъа не бек кюрешсе да, кесин ташха санагъан къыйынлы ананы ауру хорлай башлады.  Сынагъан къыйынлыгъы аз кибик, къоншу къатын келип, Сафарны къатыны бир къабартылыгъа эрге кетгенин айтды. Алыкъа жашыны санлары жер тюбюнде сууугъунчу, келинини башхагъа эрге кетгени сау адамны окъуна кёмерик эди. Халиматны да, аягъы юсюне туруп, ол кюнден сора адам кёрмеди. Ичи жаннганын билдирмезге, Аминатчыкъны да къоркъутмазгъа кюрешсе да, жутлу ауруу кесини ишин этгенди. Хамит бла юйдегиси билген танышларына элтип, не дарман деселе да алып, багъыу этерге кюрешселе да, жашыны ёлгенине жыл болгъан кюн Халимат да бу дуниядан кетди.

  Хамит энди юйюрю бла  къабырлагъа барыучуду.  «Мында къанаты сыннган, жаралы анам жатады!» - деп, анасыны къабырын сабийлерине кёргюзтеди. Къарындашы Сафарны къабырына жууукълаша уа: «Бу да анамы сыннган къанаты, жарлы къарындашымы къабырыды!» - дей танытады.