Къабарты-Малкъарда бийик технологиялы битимчиликни айнытыугъа эс бурулады

Къабарты-Малкъар Республиканы Башчысы Казбек Коков республиканы Эл мюлк министерствосуну кенгертилген кенгешине къатышханды.  Анда агропромышленный бёлюмню предприятияларыны 200-ден артыкъ келечиси болгъанды. Жыйылыуда 2023 жылны эсеплери сюзюлгендиле, келлик кезиуге борчла салыннгандыла.

Республикагъа иш бла келиуюню чегинде кенгешге РФ-ни Эл мюлк министерствосуну Битимчилик, механизация, химизация эмда ёсюмлени сакълау департаментни директору Роман Некрасов къошулгъанды.

Тюбешиуню ача, Казбек Коков республиканы агропромышленный комплекси иги айный баргъанын белгилегенди – ол а мирзеуню, жемишлени бла тахта кёгетлени производствосуду. Магъаналы инвестиция проект бардырылады, республиканы беш «прорывной» проектлеринден бири – жабылгъан жерли 100 гектар теплица комплексни къурулушу. Салыу, ёсдюрюу, сакълау, дагъыда кёгетлени жарашдырыуну бийик технология амаллагъа кёре толусунлай тамамлау жалчытылынады. 

Роман Некрасов былай дегенди: «Федерал арагъа Россей Федерацияда агропромышленный бёлюмюню битеулю айныуунда энчи бир регионну жерине багъа бериу магъаналыды. Биз кёребиз, Къабарты-Малкъар Республика битимчиликни айнытыуда алчыланы санына кирирге эркин болгъанын.

Эл мюлк культураланы тирликлери жаны бла Къабарты-Малкъар мирзеуледе СКФО-да биринчи жерни алады, бирси ёсюмлени алгъанда уа юч алчыланы санындады. Бюгюнлюкде кёпжыллыкъ ёсюмлюклени КъМР-ни аграрчыларындан аслам киши салмайды. Регионугъуз качестволу, татыулу эмда аны бла бирге багъасы бийик болмагъан кёгет эмда, бек биринчиден, жемиш продукцияны ара шахарына эм арасына саналады.

Недеди Къабарты-Малкъарны энчилиги? Энчилиг а сиз аны барында аяулу халда эте билгенигиздеди. Къарачыгъыз, Къабарты-Малкъарда кёгетлени бла жилеклени чыгъарыуну, орталыкъ бла алып айтханда, Россей Федерацияда, СКФО-да чыгъаргъанладан эсе хайырлылыгъы асламыракъды. Арт жыллада сиз 30 процент бийикликден энишге тюшмейсиз, къыралны жанындан да болушлукъ болмагъанлай.

Техника жаны бла жангыртыуланы юсюнден сагъына эсек, былайда толу жууаплылыгъым бла айтып къояйым: СКФО-ну бирси субъектлеринде Къабарты-Малкъар Республикадан бийик технологиялы битимчилик жокъду».

КъМР-ни эл мюлк министри Хасан Сижажев докладын окъугъанды. Республиканы Минсельхозуну кёрюмдюлерине тийишлиликде эл мюлк продукцияны индекси былтыргъы жылны эсеплерине кёре 10 процентден асламгъа ёсюп 110,1 процент болгъанды, ахча бла айтханда 89,5 миллиард сомгъа продукция чыгъарылгъанды.

Республиканы жерчилери 2023 жылда тирлик жаны бла бир ненча рекорд салгъандыла: мирзеуледен эмда къудорулуладан 1421,1 минг тонна тартхандыла (2022 жылдагъы кёрюмдюден 13,9 процентге кёбюрек), жемишледен бла жилекледен 785,9 минг тонна жыйылгъанды (ёсюм 19,5 процентге кёбюрек). Андан сора да, къыралда жыйылгъан жемишлени бла жилеклени айтханда, Къабарты-Малкъарны юлюшю 29,4 процент болгъанды. Кёгетлени тирлиги жаны бла республика Россейни юч алчы субъектини санына киреди.

Орнатыллыкъ зыгытланы чыгъарыу жыл сайын орталыкъ бла айтса 2,8 миллион болады, аладан миллиондан артыгъы тышына элтилинедиле. Бюгюнлюкде кёп жылланы ёсюп тургъан жемиш-жилек ёсюмлюклени майданларыны кенгликлери 26,4 минг гектарды, интенсив эмда суперинтенсив бахчаланы майданлары уа 23 минг гектар болгъанды.  2023 жылда 25 минг тонна жемиш продукция сакъланыу хайырланыугъа берилгенди. Бюгюнлюкде кёгетлени сакълагъан жерлени битеу да кючлери 298,5 минг тоннады.

Битеу да бирге айтханда, къырал программаланы бла миллет проектлени жумушларыны хайырындан Къабарты-Малкъарны аграрчылары арт беш жылгъа продукцияны баш магъаналы тюрлюлерин чыгъарыуда иги да алгъа атлагъандыла. Мирзеуню тирлиги 25 процентге ёсгенди, урлукъ нартюхню чыгъарыу – 25 процентге, кёгетлени – 16 процентге. Жемиш-жилек продукцияны жыйыуну арт беш жылгъа 2,2 кереге кёбейталгъанбыз, аланы сакълау кючле уа 40 процент чакълы бирге кёбейгендиле.

Къырал битеу магъаналы ызлагъа себеплик этеди: мирзеуню, картофну бла кёгетлени чыгъарыугъа, бахчачылыкъгъа, мелиорациягъа, кёгетлени сакълагъан жерлени ишлеуге, сют, эт эмда къумалы малчылыкъгъа, аш-азыкъ эм жарашдырыучу промышленностьну энчи бёлюмлерине. Иеликни гитче формалы тюрлюлерине ахча бёлюнеди. «Гитче эмда орта предпринимательство» миллет проектни чеклеринде «Агростартап» грантланы беш жылгъа республиканы 215 фермери алгъандыла. Юйюр фермаланы айнытыргъа деп 118 фермер грантла къоллу болгъандыла. Дагъыда эл кооперацияны айнытыргъа субсидияла бериледиле. 2024 жылда да кёрюмдюлени ёсдюрюу ызгъа сюелгендиле.

«Эл мюлкню магъанасы республиканы экономикасында, жашауунда да энчиди. Ары дагъыда башха затны да къошаргъа сюеме. Ол бизге сау культурады, бир-бирде уа жашау этиуню кесини бир энчи ызы. Аны себепли эл мюлк, эл жерлени айнытыу магъаналыды. Бюгюнлюкде аны эталгъаныбыз къууандырады. Ол а алай жерде уруннган ишчилени хайырындан болады. Аланы хар бирине да сау болугъуз дейбиз, алларында баш да иебиз», - деп чертгенди Казбек Коков, кенгешни эсеплерин чыгъара эмда бусагъатда аграрчылагъа эм уллу болушлукъну Россей Федерацияны Президенти бла къыралны Эл мюлк министерствосу этгенлерин белгилей.

Ол дагъыда эсеплени бегитирге, битимчиликде бла малчылыкъда технологияланы айнытып, агротехниканы эмда терен халда жарашдырыу проектни бардырыуну хайырланып, урунууну производствосун ёсдюрюрге тийишлисин белгилегенди. Селекция араланы, бютюнда кёп жылланы ёсюп тургъан битимле жаны бла болгъанланы къурау да магъаналы борчду.

Казбек Коков Роман Некрасовха эмда аны бетинде Россейни Эл мюлк министерствосуна жетишимли байламлыкъла эмда аграр бёлюмню айнытыу сорууланы тамалауда билекликлери ючюн ыразылыкъ сёзлерин айтханды. Тюбешиуню ахырында бёлюмде ишлегенлеге федерал эм регион министерстволаны ыразылыкъ эм сыйлы грамоталары, «Къабарты-Малкъар Республиканы агропромышленный бёлюмюн айнытыугъа къошумчулукъ ючюн» алтын эм кюмюш майдалла, «Къабарты-Малкъар Республиканы агропромышленный бёлюмюню сыйлы ишчиси» даражалы атла берилгендиле.

КъМР-ни Эл мюлк министерствосуну кенгертилген кенгешине КъМР-ни Парламентини депутатлары, КъМР-ни Правительствосуну келечилери, республиканы муниципалитетлерини таматалары, толтуруучу федерал власть органланы жер-жерли органларыны, илму организацияланы, билим бериу махкемелени оноучулары, министерствода жамауат советни келечилери, эл мюлк товарла чыгъарыучула, аш-азыкъ эм жарашдырыучу промышленностьну предприятияларыны келечилери къатышхандыла.