«Этни ашамагъанлыкъгъа мардадан чыгъаргъа арталлыда жарамайды»

Эт ашамагъанла кёпден кёп бола барадыла. Не хыйсапдан? Хайыры – хатасы уа недеди аны? Бу соруулагъа жууапланы врач Бёзюланы Жамиля бергенди.

-Вегетариан диетаны тутсанг, терк арыкъланыргъа боллукъду деген оюм тюзмюдю?                                                                       

- Мен пациентлериме вегетариан диетаны бир-бирледе ауурлукъларын тап халда тутар эм чархларын ариулар ючюн буюрама. Быллай диетаны адам эки ыйыкъдан кёп заманны ичинде тутаргъа  керек тюйюлдю, ол кезиуде да специалистни къарауунда турса игиди.

Алай ол кезиуде адамны аш къангасындан жаланда эт  продуктла угъай, мыстылы ашарыкъла да, сёз ючюн, битеу  жемишле да кетерилирге керекдиле. Аланы  орунларын мирзеуледен этилген жармала эм тахта кёгетле алыргъа керекдиле. Алай былайда  ашарыкъланы хайырланыуну кесини жашырынлыкълары да бардыла. Диетаны ауурлугъугъузну азайтыр ючюн тута эсегиз, къууурулгъан картофну, битим жауну, юйде жарашдырылгъан маринадланы эм тузланнган тахта кёгетлени (битим эм олива жаула кёп къошулгъанланы) аз ашагъыз. Андан сора да, сёзсюз, ашагъан затларыгъызны мардаларын арталлыда оздурмагъыз. Вегетариан диетаны тутхан бир-бир адамла ауурлукъларын азайтханны орунуна бютюнда бек семиредиле, нек дегенде асыры кёп ашайдыла. Этни ашамагъанлыкъгъа, мардадан чыгъаргъа  арталлыда жарамайды.                                                         

- Белгили адамла бармыдыла «веганланы» араларында?

-Пифагор, бизни ёмюрге дери VI жюзжыллыкъны белгили философу, хайыуанланы этлерин арталлыда ашамай эди. Ол малланы, бирси жаныуарланы да жанлары биринден башхасына кёчедиле деп, бек ийнана эди, ол себепден а адам ашаучу болуп къалырма деп къоркъа эди. Аны шуёхларыны да кёплери этни ашаргъа унамай эдиле. Вегетарианецлени биринчи белгили  биригиулерин ала болгъан эдиле.

Ашны алай айыртлап ашаучула жашауну къайсы кезиуюнде да болгъандыла. Аллайланы араларында дуниягъа белгили  адамланы келечилери да бар эдиле: Лев Толстой, Бернард Шоу, Альберт Эйнштейн, Авраам Линкольн, Илья Репин эм башхала. Вегетарианчыланы тизмелеринде бизни заманны белгили адамлары да бардыла. Аланы араларында Мадоннагъа, Гвинет Пэлтроугъа, Пол Маккартниге, Алек Болдуиннге да табылгъанды жер. Этни ашамау кёп спорт рекордлагъа да чырмау болмагъанды. Айтхылыкъ профессионал  боксёр Майк Тайсон, чабыучу Карл Льюис, теннисистка Мартина Навратилова эм баскетболист Денис Родман да олщ къауумдандыла.                                                           

Дунияны халкъыны 10 проценти вегетарианчыладыла. Аллайла Индияда 30-дан аслам процентни, АБШ-да 5-ге жууукъ процентни, Великобританияда да 5-ге жууукъ процентни тутадыла. Россейде да этни ашамагъанланы саны кёбейе барады.                                      

- Мен окъуп билгеннге кёре, вегетарианство  саныбызгъа – чархыбызгъа къужур келмейди, саулукъгъа хайырлыды. Бизни чархыбыз, табийгъат тохташдыргъаныча, битим ашарыкъланы бегирек жаратады. Ол кертимиди?                                                                                             

- Саулукъгъа хайырлылыкъны юсюнден айтханда, вегетарианство эки тюрлю болгъанын эсде тутаргъа керекди. Этни ахыры да ашамау чархны болумун осалгъа айландырлыкъды. Аллай диетаны кезиуден-кезиуге тута турургъа боллукъду – бир жылны ичинде эки кереден кёп угъай. Алай этилсе, адамны чархы иги тазаланады. Алайды да, православный постланы кезиулеринде этден тыйылыу адамны чархына бир тюрлю заран тюшюрлюк тюйюлдю.

Бир- бирле уа этлени бир тюрлюлерин ашамайдыла, аны уа адам битеу  ёмюрюнде окъуна тутаргъа боллукъду. Адамла къызыл этни ашамай къойсала, кеслерини халлары игиге айланнганын сезедиле. Ол алай бошдан болмайды. Этни эритиучю ферментле адамны чархында тийишлиси тенгли бир чыгъарылмай къалгъан заманла бола-бола турадыла. Аллай кезиуледе адам жумуртханы ашаса, сютню ичсе, чабакъны ашаса, аны чархына жаланда хайыр тюшеди. Аны уа адамла кеслери алларына (интуитивно) сезедиле эм былай дейдиле: вегетарианецле болургъа аланы  ич дуниялары чакъырады. Кертиси бла уа, ол тюрлю иш чархны кесини болушлугъуду.

 - Мени танышым озгъан жылда этни ашамай тохтагъанды. Аны териси осалгъа айланнган эди: жыйыртмакъла чыкъгъан эдиле. Бу тюрлю иш аны диетасыны хатасындан болгъан болурму эди?

 - Хау, алай, кертиси бла да, болургъа боллукъду. Бизни чархыбызгъа этден тюшген аминокислотала жетишмей къалгъанлары себепли терини кёрюмдюсю бузулады, къургъакъ болады, созулады. Адам этде белокланы хайырланмай къойса, къартайыуну тыш белгилери терк сезиледиле.

-  Къудору этни бла къудору бишлакъны керти этден бла бишлакъдан башхалыкълары жокъдула, дейдиле. Къудору продуктла эт белокланы толусунлай алышындыраллыкъдыла деген хапар тюзмюдю?

- Кёп тинтиулени кезиулеринде белгили болгъаныча, къудору белок адамны чархында ахыргъы  элементлеге дери хазна эримейди. Эримей къалгъан затла уа аш орунда мыстылы затлагъа айланадыла, ала аш орунда чырумланы чыгъарыргъа боллукъдула.

Къудору белокла адамны чархында эрип, толусунлай сингедиле деп ийнансакъ окъуна, жарсыугъа, алада бизни чархыбызгъа керекли аминокислотала жокъдула, башхача айтханда, ала тууар, къой этде белокланы орунларын алаллыкъ тюйюлдюле.

 -Мени къоншум акъылбалыкъ болмагъан школчуду, ол  вегетарианка  болургъа кюрешеди. Ол жаланда этни угъай, сютню, жумуртхаланы да  ашамай къояргъа сюеди.Кесин аллай ашладан тыйыу аны саулугъуна хата тюшюрюрге боллукъмуду?

 - Боллукъду.  Вегетарианствогъа толу берилиу акъылбалыкъ болмагъан битеу сабийлеге да хата келтирликди. Аланы айный тургъан чархларына аминокислотала  дайым да керек болгъанлай турадыла, ала уа жаланда мал этде боладыла. Андан сора да, былай чертирге керекбиз: адамны чархы  25 жылына дери айныгъанлай турады. Сабийден ауурлукълары болгъан тиширыулагъа да вегетарианкала болургъа арталлыда жарамайды.