Маданият

Малкъар халкъны айтхылыкъ шайыры Мечиланы Кязим хажи туугъанлы быйыл 160 жыл толады.  Ол датагъа жоралап газетибизде энчи цикл ачылгъанды. Ол материалланы авторлары белгили алимледиле, кесаматчыладыла, адабиятчыладыла. Хар бирини кесини энчи оюму, фикири, акъылы.  Бюгюн биз басмагъа хазырлагъан  магъанлы материал  философия илмуланы доктору, профессор Эфендиланы Салихни поэтни чыгъармачылыгъына жоралагъан статьясындан юзюкдю. 

Къашхатаугъа жете баргъан жерде, Жемтала кёпюрню онг жанында, бийик акъ жар барды. Аны баш жаны къалын агъачды. Алайда эмен терекле, башха юлкюле ёседиле. Тюп жаны Къашхатаугъа эм андан ары тарлагъа баргъан жолгъа къаршыды. Акъ жарны юсюнде Къайсынны суратын  эм аны «Мамырлыкъ эм къууанч сизге, саула»,- деген ёмюрлюк сёзлерин кёребиз.

Къарачай-малкъарны ниет байлыгъы
Миллетни миллетлигини эм биринчи шарты аны тилиди. Тилибиз а бек байды. Халкъыбызны тарыхы, ниет хазнасы да узакъ ёмюрледен келеди. Алай алгъаракъ жыл¬лада ол затланы юсюнден сагъыныргъа мадар болмагъанды. Жанынгы бек къыйнагъан неди десенг - кертини юсюнден учхара айтханла миллетибизни ичинде да асыры кёп тюбегендиле.

Малкъар поэт, драматург Боташланы Жарахматны жашы Исса 1925 жылда 20-чы сентябрьде Кёнделенде туугъанды. Аны жашау жолу кеси тёлюсюнден энчи тюйюл эди. Ишчи адам эди атасы Жарахмат. Аны уллу юйюрю, башха эллилерича, малчылыкъ бла, жерчилик бла баш тутханды. Жангы власть келтирген эркинликле Жарахматны, аны юй бийчесин да къууандыргъандыла. Энди аланы алты жашлары,  юч къызлары да жангы жашау къураргъа боллукъ эдиле. Ишлерге, билим алыргъа. Ала анга итиннгендиле. Жарсыугъа, Жарахмат дуниядан замансыз кетип, сабийлени аналары ёсдюргенди. Таматалары кичилеге сакъ болуу юйюрде адет эди.

Бир ненча жыл мындан алгъа  бизни республикада   «HALCHIK-2016» халкъла аралы  биринчи  кинофестиваль  бийик даражада  бардырылгъан эди. Киноискусствону сюйгенле беш кюнню ичинде  белгили артистле, режиссёрла, продюсерле бла да тюбешгендиле, ала алгъан эмда  ойнагъан  фильмлеге да  къараргъа онг тапхандыла.  

Малкъар поэзия  айтхылыкъ поэтлери бла белгилиди.  Аланы араларында  халкъ айырып сюйген эки инсан барды – Къулийланы Къайсын эм Гуртуланы Берт.  Аланы чыгъармалары  школ программагъа киредиле, андан сора да, лирикаларын бла прозаларын  бийик билим берген  учреждениялада да окъутадыла (КъМКъУ-ну малкъар тил бла адабият кафедрасында).

Зезаланы Алексейни жашы Марат бла мен биринчи кере Къабарты-Малкъар къырал университетни Малкъар маданиятны арасында тюбешгенме. Арыкъсыу, орта бойлу, хыбырт жаш. Хыбырт деп, аны аманлап угъай, хар затха  терк узалгъаны, къолуна алгъан жумушну тынгылы  эм лакъырда, чам эте тамамлагъаны ючюн айтама.  Ол  араны  музейинде  болгъан кийизни, урчукъну, къысхачны, бешикни, дагъыда малкъар халкъны къолунда эртте заманлада жюрютюлген кёп башха затланы юслеринден сейирлик эм толу хапар айта эди.

Буруннгу заманладан келген хапар. Ёзен элледен биринде гудучулукъ къаты жюрюгенди дейдиле. Эрттенликде отлаугъа кетген мал, къатында иеси неда малчы болмаса, тас болуп, ызына къайтмагъанды. Элде уллу жарсыуладан бири эди ол.

Монгол жомакъ

Эртте-эртте тюлкю, буу, къаргъа бирге жашап болгъандыла. Эрттен сайын, аш-суу излеп, жан-жанына кетип, ингирде бирге жыйылсала уа, къалайда не зат болгъаныны юсюнден бир бирлерине хапар айтып болгъандыла. Бир жол тюлкю, сау кюнню айлана кетип, абери туталмай, ачдан ёле къайтханды. Сора,  бууну тоюп жатханын кёрюп: «Къайры барса да, ашны эркин табады, къарыны токъ болгъанлай жашайды», - деп, анга зарланады да, бууну жояр акъылгъа киреди.

Кёп болмай фахмулу поэтессабыз Зумакъулланы Танзиляны юбилейине атап, «Заман» газет энчи номер чыгъаргъанды. Андан сора редакциягъа бир тиширыу келип, Заммаланы Аслижан, Малкъарланы Хыйсаны къызы, болгъанын айтып, былай дегенди: «Алгъаракълада газетигизде Зумакъулланы Танзиляны юсюнден бек сюйюп окъугъанма. Аламат номер чыгъаргъансыз. Аны назмуларын  бек жаратама. Кёплери мени ючюн жазылгъан окъуна сунама. Сёз ючюн, къарындашы Володягъа атагъаны уа жюрегими артыкъда бек къозгъагъанды. Танзиля тюз да мени ичиме кирип чыкъгъанча  жазгъанды.