Маданият

Маданиятыбызны терен тамырлы къыйматлары

Буруннгу фольклорубузну тамырларыны, теренлигини юсюнден кеси заманында филология илмуланы доктору Малкъондуланы Хамит кёп магъаналы илму-тинтиу ишле жазгъанды. Ол ишле тарых, адабият, маданият жашауубузну бютюн бай этип, бизни кесилигибизни сакълауда ата-бабаладан жетген ышаннгылы мурдор ташыбыз болгъанын кёргюзтюп ёхтемлендиредиле. Ол къыйматланы болгъанлары магъаналыча, ала бла байламлы илму-тинтиу ишле да тюз алайдыла. Малкъонду улуну «Буруннгулу эски жырла» деген материалы да бизни эрттегили дунияларыбызгъа къайтарып, анга тюшюнюрге онг береди. Ол материалдан сейир юзюклерин хазырлап бюгюннгю номерибизде басмалайбыз

 

Къайтырламы озгъан чакъла…

Алгъаракъда жумуш чыгъады да, тау эллерибизден бирине барыргъа тюшеди. Билеме жолну узакълыгъын.

«Эм уллу саугъа - сабийле менде юйреннген эдик, деп атымы сагъынсалады»

Озгъан жылны ахырында Кёнделенни миллет тепсеуню «Тауланы жарыгъы» къаууму, Дагъыстанны ара шахары Махачкъалада «Magic Universe» деген  халкъла аралы уллу конкурсда «Кавказ тепсеу», «Жаш бла къызны лирика тепсеулери», «Таулу къызчыкъ» эм «Тау гюл» тепсеулерин кёргюзтюп, биринчи эм экинчи даражалы лауреатланы дипломларын, Гран-прини да алып къайтханды. Чыгъармачылыкъ къауумну Темуккуланы - Байзуллаланы Элла хазырлагъанды.

 

Маданиятыбызны айнытыуда аны юлюшю уллуду

Байсолтанланы Халиматны, Энейланы Махмудну къызыны, юсюнден материалны редакциягъа искусствовед Аппайланы Жаухар жазып жибергенди. Халкъыбызны ахшы жашлары, къызлары къайсы заманлада да аслам болгъандыла, аланы жерлерине, миллетлерине жарагъан магъаналы ишлерини, жетишимлерини юсюнден биз да хар жолдан сюйюп айтабыз.

жырны – жыр, къонакъны да къонакъ биледи

Сейирдиле дуния бурушлары. Эски малкъар жырлада къонакъланы, къонакъбайлыкъны юсюнден айтылгъан жерле, бир жаны бла, эрттегили махтаулу адетлерибизни белгилейдиле. Бирси жаны бла уа, къонакъбайлыкъда тасха тюшюргенлени эсгертедиле. Сёз ючюн, бек эрттелиги «Аланла жырында» былай айтылады:

 

Юйреннгенлерин сахнада кёргюзтгендиле

 Къулий Къайсын  атлы  Малкъар  къырал театрны жаш актёрлары Москвада окъугъанларында юйреннгенлерин алгъаракълада  къараучулагъа кёргюзтгендиле. Ол кюн аланы иоюнларына къарагъанла театргъа, циркге да бир жолгъа келгенча болгъан эдиле. Бу жаш адамла кёп тюрлю жанрла жаны бла фахмулудула.

Сейир сураты, къурамы болгъан эрттегили тепсеуле

Малкъар халкъны эрттегили тарыхы болгъан тепсеулеринден бири «Хардар» деген тепсеудю. Аны сейир сураты, къурамы, сыфаты болгъанды. Къудайланы Мухтар да кеси заманында къарачай-малкъар тепсеулеге жоралап хазырлагъан ишлеринде аны юсюнден тынгылы жазгъанды. «Хардар» алтын жюнлю къочхарны сыфатында болгъанды, дейдиле. Андан биринчи баразнаны байрамында – сабан тойда –  иги тирлик тилегендиле. Ол жаз башында болгъан жумушду. Тамата, боза аякъны алып, Хардаргъа айланып сёлешгенди, андан бай тирлик тилегенди.

Ол муратын ишинде кёреди

Россейни Журналистлерини союзуну келечисин Сабанчыланы Алийни къызын Арипаны  бериулерин сюймеген, миллетибизде хазна адам да болмаз. Терен билимли, нюр бетли, чынтты таулу къыз, миллетни тарыхында унутулгъан бетлерин табып, Къазахстанны, Къыргъызстанны къум тюзлеринде къалгъан таулу адамларыбызны юслеринден материалла жыйып, тарыхны сейир бетлерин ачханды. «И чужбину, как родину любя», «Подвиг незримый», кёчгюнчюлюкню юсюнден «Шагъатлыкъ эте», Байсолтанланы Алимни юсюнден «Ключи от неба» дагъыда кёп башха бериуле жарашдыргъанды. Арипа Къабарты-Малкъар ГТРК-ны башчысыны орунбасары болуп да бир ненча жылны ишлегенди.

Аны энчи ызы эсленирчады

Малкъар сахнада жырчыларыбызны арасында жырларыны   энчиликлери бла белгиленнген вокалчы, макъамчы, продюсер, аранжировщик, жырланы автору, мульти-инструменталист эмда  бек жарыкъ адам Аппайланы Юсюпню жашы Исламды. Фахмулу жашны жангыз  Малкъарда бла Къарачайда угъай тыш къыраллада да  Арис Аппаев деп таныйдыла. Бизни миллетде аны «Сорма», «Тау халкъым», «Унуталмайма», «Унамадынг» деген, дагъыда кёп бахшы жырларына сюйюп тынгылагъанла аз тюйюлдюле.

Хар не да болжаллыды дунияда

Дагъыда бир жукъу къачхан, ахыры болмагъанча узун кече озуп барады. Толгъан ай, кёкде айлана кетип, баям, къоншуларымы эшитип неда мени къайгъымы билипми, бизни кёп адам жашагъан уллу юйюбюзню башында тохтагъанды. Айны толгъан кезиуюнден хар бир адамгъа да бир тюрлю бир себеп болады дейдиле жулдузчула. 

Страницы

Подписка на RSS - Маданият