Тарых

1943 жылда 28 ноябрьде бизни къыралны Тегеран шахарда посольствосуну юйюнде уллу конференция башланнган эди. Анда Иосиф Сталин, Франклин Рузвельт эм Уинстон Черчилль тюбешгендиле. Гитлерге къажау къауум Уллу Ата журт урушну кезиуюнде биринчи кере жыйылгъан эди. Анда этилген оноула уа Германияны хорларгъа, урушдан сора кезиулени мамырлыкъ мурдорун салыргъа себеплик этгендиле.

Бюгюн а биз: Огъары Чегемден Келеметланы Къаншаубийни  бла Къашхатаудан Эфендиланы Аслан-Алийни юслеринден айтыргъа сюебиз, аланы хурмет бла эсгеррирге да.

 «…экспедициябыз бу къаланы узунлугъун ёнчлеген кезиуде, ол сванлыла ишлеген мекям бла тенг болгъанын ачыкълагъанбыз, алай бла уа ала экиси да бир бирге ушагъанлары баям болгъанды…», - деп жазгъандыла алимле И.Робакидзе бла Р. Харадзе.

Тукъумда жюрюген хапаргъа кёре  Жашуулары Малкъарда Кърымдан келген Къарабек деген кишиден жайылгъандыла. Иш а былай болгъанды.

Бурун заманладан бери журтубузгъа жау аскерле чабыууллукъ эте тургъандыла. Бирлери жерибизни сыйырыргъа кюрешгендиле, башхалары уа адамыбызны жесирге алыргъа, малыбызгъа, мюлкюбюзге ие болургъа кюсегендиле. Болсада ала умутларын толтуралмагъандыла.

Кавказгъа солургъа  неда илму жумушла бла келгенле тауланы деменгилиликлерине, табийгъатны ариулугъуна сейир этмей къоймагъандыла. Аланы чыгъармаларында уа энчи жерни Элбрус алгъанды. 

«Трек» кёлню жанында Жашил театрны тарыхыны юсюнден Къабарты-Малкъарны Курортла эм туризм министерствосуну телеграмм-каналында эсгертгендиле.

Кавказлыланы жамауат къуралыууна, адамланы араларында болумлагъа, тёрелерине, жашау турмушларына, тин хазналарына россейли жолоучуланы, тарыхчыланы, этнографланы араларында сейир не заманда да уллу болгъанды. Тау халкъланы юйюр къуралыуларына, тукъумлагъа юлешиниулерини энчиликлерине, элге, жамауатда башчылыкъ этиуню халларына эс бютюнда уллу эди. Сёзге, белгили орус этнограф эм тарыхчы Марк Косвен былай жазгъанды: «…Кавказны халкъларыны жамауат къуралыулары политика жаны бла бийик даражалы болгъанды, халкъ  эркин болгъанды, аны бла бирге уа жамауатда низам  къаты эди…».  

Битеу къыралланы энчиликлерин белгилеген шартла бардыла – байракъ, гимн, герб. Байракъ къыралны эркинлигин, бойсунмауун кёргюзтген белгилеринден бириди. Кёп миллетли Россейни ол бирлигин, кючлюлюгюн, бай тарыхын, ниетлерин ачыкълайды.

Къабарты-Малкъар къонакъбайлыгъы, ариу жерлери, жарыкъ адамлары бла белгили жерди. Аны Уллу Ата журт урушха дери тарыхны юсюнден айтханда, 1936 жылны 5 декабринде РСФСР-ни ичинде Къабарты-Малкъар Автоном Совет Социалист Республика къуралгъанды. Аны миллетлери тамблагъы жарыкъ кюннге ийнана уруннгандыла, жашагъандыла, алай ол жарыкълыкъны жер башыны эм къанлы урушу бузгъанды, ызы бла ёмюрледен жашап келген жеринден малкъар халкъ Орта Азиягъа кёчюрюлгенди. 1957 жылда, таулула жерлерине къайтарылгъандан сора, республика да алгъыннгы миллет-политика болумуна къайтышханды.