Тарых

1918 жылда 28 майда жангы совет къыралны чеклерин къорууларгъа жууаплы энчи структура къуралгъанды.  Андан бери озгъан 98 жылны ичинде чекчиле кеслерини борчларын кечеди-кюндю, къызыуду-сууукъду деп къарамай толтурадыла,  къар аулакълада, исси къумлу жерледе, тайгада, океанлада эм таулада  Россейни къоркъуусузлугъун жалчытадыла.

Атталаны Мухажирни жашы Анатолийге  таулу миллетни тарыхыны летописеци дерге боллукъду. Ол салгъан фильмле, Къабарты-Малкъарны киноискусствосуну алтын хазнасын байыкъдырып, Ата журтундан къысталгъан  халкъны ачыуун, жарсыуун, къууанчын  да туура баямлайдыла. Аны гитче, уллу ишинде  да сайланнган теманы тамыры, жиги туура, толу ачыкъланады. Аны бла жетедиле ала къараучуну кёлюне да.

Жер тюбюне эм сейир экспедицияладан бири Холам-Бызынгы эм Хари-Су ауузланы араларында Хумалан ёзеннге болгъанды. Анга къатышханланы араларында Орус география обществону члени белгили краевед Мокъаланы Тенгиз болгъанды. Ол анда кёп сейир зат билгенди, жер тюбюнде ишлеуден жангы сынам алгъанды. Дорбунда кёргенин а газет окъуучулагъа билдирирге сюйгенди. 

Кавказ урушда жоюлгъан адыгланы эсгериуню кюнюне аталгъан жумушла быйыл пандемия бла байламлы онлайн халда бардырыладыла. Ол санда Черкеслилени халкъла аралы ассоциациясы къазауатны темасына аталгъан видеоконференция къурайды, бу организацияны башчысы Хаути Сохроков «Черкес-FM» радиоканалда жерлешлерине айланыу этгенди, сау кюнню уа анда урушха аталгъан жырла айтыллыкъдыла. Дагъыда бюгюн  кюн ортада Нальчикни солуу паркында «Древо жизни» эсгертмеге гюлле салынырыкълары белгиленеди. Коронавирус ауруу жайылгъаны бла байламлы тёрели бушуулу жумушланы къурамазгъа оноу чыгъарылгъанды.   

Чегем тау жамауат Чегем сууну эм аны бутакъларыны жанларында, Бахсан сууну Быллым тийрелеринде эм  Гестенти сууну  онг жагъасында орналгъанды.  Аны шимал жанындан къоншусу - Сванетия, къыбыладан  - Къабарты, кюнчыгъышдан – Холам бла Бызынгы, кюнбатышдан а –  Бахсан болгъандыла. Аны юсюнден  философия илмуланы кандидаты Жангуразланы Мухаммат жазады.

Озгъан заманларыбызны шагъатларына - эски суратлагъа - къарай кёп сагъыш этесе. Кимледиле ол узакъ жылладан къарагъанла, жашауларыны жангыз бир такъыйкъаларын бизге къоюп кетгенле? Не айтыргъа сюйген болур эдиле кеслеринден сора келлик тёлюлеге? Къадарлары уа къалай къуралгъан болурла? Дагъыда кёп соруула туудурадыла эски суратла. Ала уа аз къалгъандыла. Хар бирини да бюгюнлеге дери къалай сакъланнганларыны да энчи хапарлары бардыла. Бир бирлери уа, иелерини биргелерине Сибирьлени къыдырып, алай къайтхандыла журтларына. Бу сурат да аллайладан бириди.

Чегем ауузунда Кёк Ташдан Шахмырзаланы Жараштыны тамата жашы Муталиф аскерге кетгенден сора эгечлери, бир бирлеринден бугъуп, почтагъа чабар эдиле, аскерде къарындашыбыздан жангылыкъланы келтирип, атабызны, анабызны къууандырайыкъ деп. Письмосу келсе уа, аны къоюнларына къыса, дагъыда, ала да, уппа эте, юйлери таба жортур эдиле. «Муталифден письмо келгенди. Беригиз сюйюнчю» - деп къычыра, аскерчи къарындашларыны ючгюл къагъытчыгъын ёрге кётюрюп, жетер эдиле юйлерине.

Гюлюйланы Жюнюс айтып Эчки-Орунну тёбен жанында Кертмен деп барды. Анда Ачабайлары жашагъандыла. Ары жанында, чегетинде, Будайланы Татай  туруучу эди. Огъары жанында, алайгъа Къашха-Таш дейдиле, анда киши да жашамагъанды.

Булунгу элден Жарашууланы Мажит кесине эм огъурлу усталыкъны – сабийлени юйретиуню - сайлап, анга кертичилей къалгъанды. Аны жарыкъландырыу иши ликбезледен башланнганды, ол эллилерин жазаргъа бла окъургъа юйретип тургъанды.