Тарых

Къарачайны жарыкъ жулдузлары

Къасайланы Осман Къарачай-Черкесни гитче Хурзук элинде туугъанды. Белоруссияны агъачларында партизан полкга башчылыкъ этип алай сермешгенди. Немисли-фашист ууучлаучулагъа къажау кюрешде этген жигитлиги эмда кишилиги ючюн майор Къасайланы Мусаны жашы Осман Совет Союзну Жигити деген атха тийишли болгъанды (ёлгенден сора).

Тас бола, унутула баргъан бир-бир адет-тёрелерибизни, тарыхыбызны аз юзюгюн окъуна туурагъа чыгъарыргъа кёл салып кюрешген адамларыбызгъа бек уллу хурмет этерге, аланы сёзлерин багъалай билирге хар бирибиз да борчлубуз. Малкъар, къарачай халкъ эрттеден бери тау тарлада жашагъанларына сейирлик хапарларыбыз, жомакъларыбыз, жырларыбыз, фольклорубуз да толу шагъатдыла.

Шауаланы Молланы къызы Зухура. Аны юсюнден дуниягъа айтырыгъым келеди. Атасы Молланы юсюнден эрттеден да биле эдим. Билмей а?! Кязимни «Сары къош» деген, жашау кертиликден жаратылгъан поэмасында Молла баш жигитледен бириди. Кязимни Молланы къыйын сагъатда сыналгъан кишилигине, эрлигине аталгъан сёзю, къысха болса да, къанатлыды:

Хорламны солдатлары

Голаланы Нанакъны жашы Джанибек  1917 жылда Кисловодскдан узакъ бармай орналгъан Хасаут тау элде туугъанды. Атны ойнатыу бла анга жетген болмагъанды, чаришледе ол кишиге оздурмагъанды. Лётчик болургъа уа гитчелигинден окъуна термилгенди. Алай бла Чугуевода  аскер авиация школгъа кирип,1941 жылны 18 июнунда аны жетишимли бошайды. «…Къарыулуду, чыдамлыды, арый-тала билмейди… Уча туруп абызырамайды, кеси амал таба биледи, базыныулуду, таукелди. Къызыл Аскерни истребитель авиациясына жараулуду»,-деп жазылгъанды аны аттестат къагъытында.

Темукаланы Якуб улу Исмайыл жыйырманчы ёмюрню экинчи жарымында халкъыбызны сейирлик уланларындан бирлери эди. Таула къучагъында орналгъан элде - Огъары Малкъарда - туугъан жаш сабийликден окъуна тал чыбыгъы кибик назик, тепсеуге да уста  болгъанды.

Уллу Хорламны солдатлары

Ижаланы Махайны жашы Абдулла  аскерге 1941 жылда чакъырылгъанды. Прохладный шахарда пулемётчуланы курсларын бошагъанды. 1942 жылда февральдан октябрьге дери Пензада аскер заводну боеприпасла чыгъаргъан 22-чи цехинде уруннганды. Предприятияда асламысында тиширыула бла къартла ишлегенлери себепли Ижа улугъа бла аны нёгерлерине бек къыйын эмда жууаплы ишлени толтурургъа тюшгенди. Ала кече, кюн да цехде тюйюлгендиле. Абдулла заводха тюшген биринчи кюнден окъуна аны фронтха жиберирлерин тилеп тургъанды.  Аны тилеги жаланда 1942 жылда октябрьде толтурулгъанды. Фронтха кетерни аллында уа мараучуланы курсларын да ётгенди.  

– Умутунга жетер ючюн, арысанг да, барып турургъа керексе, – деучю эди таукел атасы.

Хорламны солдатлары

Каракетланы Кёккюзню жашы Юнус Къарачай-Черкесни Джегута элинде туугъанды, артда Элтаркъачда жашагъанды. Уруш башланырдан алгъа аны аскерге чакъырадыла. Ол Запад Белоруссияны Польша бла чегинде къуллукъ этгенди, полковой школну жетишимли бошап, сержант чын да алып, алгъа бёлюмню таматасы, ызы бла мараучуланы взводуну командирини болушлукъчусу болуп тургъанды. Ол къуллукъ этген батальон кирген 17-чи танк Забайкал дивизиягъа Молодечно шахарны къатында гитлерчи аскерле бла сермешге уруш башланнган экинчи кюн окъуна кириширге тюшгенди. Душман кёп кереге кючлю болгъаны ючюн бизникиле уллу къоранчла бла  артха туракъладыла.

Чочуланы Адамейни жашы Харун 1919 жылда Къарт-Джуртда  туугъанды. Совет Аскерге 1939 жылда чакъырылып, фин къазауатха къатышханды. Андан а зенит-артиллерия аскер училищеге  кирип, аны лейтенант чыны бла бошагъанды. Уллу Ата журт урушну биринчи кюнюнде окъуна  Украинаны жеринде къазауатха киргенди. Анда Юг-Запад фронтну совет аскерлери «Юг» атлы немис-фашист аскерни баш кючлери бла сермеширге керек болгъандыла. Душманны солдатларыны саны  бизникиледен эки кереге, самолётлары  уа 1,5 кереге аслам болгъандыла.

Огъары басханчы Журтубайланы Жюнюс дуниясын жашлай алышханды. Аны эки сабийи болгъанды: къызы Зулейха бла жашы Хажи-Мурат.  Аналары Будайланы Гоша озгъан ёмюрню 30-чу  къыйын жылларында  алагъа аталыкъ-аналыкъ да этерге кюрешгенди.  Аны къыйыны зыраф кетмегенди. Зулейха  1936 жылда Минги таугъа чыкъгъан комсомолчу къауумда болгъанды. Ол аягъын ары басдыргъан биринчи таулу тиширыуду.