Малкъар эм къабарты жыр искусствону тамырлары, белгилисича, буруннгудан келедиле. Эрттегили жырла, макъамла, ёмюрледен бери эшитилгенлей, халкъ ауузунда жюрютюлгенлей, аны жашаууна терен сингендиле. Алада миллетни тарыхы, маданияты, бир сёз бла айтханда уа, жашауу толу ачыкъланады.
Къабарты-малкъарлыланы бу жаны бла искусстволарын сакълаугъа, айнытыугъа кёпле къайгъыргъандыла, къыйын салгъандыла. 1939 жылдан башлап, бизни республикада жашагъан аты айтылгъан композитор Трувор Шейблер да, сёз ючюн, аланы санынданды. Ол «Гапалау», «Ногъай къыз», «Бек-Болат» дегенча чыгъармаланы хор бла жырларча жарашдыргъанды. Бюгюннгю Къабарты-Малкъарны профессионал музыкасыны айный баргъан мурдору да республикада орус совет композиторла жашагъан эм ишлеген кезиуде жаратылгъанына уа бир да ишекли болурча тюйюлдю. Ол жыллада жер-жерли оноучула да культураны бла искусствону айныууна уллу кёллю болмагъандыла.
Алай бла 1939 жылны 25 январында ВКП(б)-ны обкомуну бюросуну жыйылыуунда «О мероприятиях по развитию профессионального и самодеятельного искусства в республике» деген сорууну сюзгендиле. Эм алгъа тындырыллыкъ ишлени арасында биринчи Малкъар хорну къурау да болгъанды.
Ол бегимге кёре КъМАССР-ни Совнаркомунда Искусство жаны бла жумушлагъа жууаплы управление бу борчну тамамлау бла байламлы ишлени къолгъа алгъанды. Къабарты къырал хорну художестволу таматасы Александр Покровский Малкъар къырал хоргъа да башчылыкъ этип тебирегенди, 1939 жылны биринчи жарымында артистле жыйып башлагъандыла.
Покровский кеси таулу эллеге барып, вокал жаны бла хунерлери болгъан жаш адамланы сайлагъанды. Аланы санында Отарланы Омар, Бёзюланы Магомед, Заидланы Фатимат, Къудайланы Фатимат, Рахайланы Олий, Ботталаны Адижан эм башхала болгъандыла. Улбашланы Шамханий да ол жаш адамладан бири эди. Ол Къабарты-Малкъар жыр эм тепсеу къырал ансамбльде жыйырма тёрт жыл чакълы бир ишлегенди. Шамханий эсгергеннге кёре, ол жетинчи классда окъуй тургъанлай, алагъа Кёнделеннге огъарыда сагъынылгъан управленияны таматасы Николай Евгажуков бла Александр Покровский келген эдиле. «Жырларгъа сюесе, алай эсе уа, Нальчикде ол жаны бла окъургъа керексе»,- дегендиле ала къызгъа.
Ол кезиуледе Покровский Антонина Калмыкова бла бирге узакъ Гирхожаннга дери да жетген эди. Отарланы Омар жаш коммунистлени школунда окъуй тура эди, аны хоруну да алчысы болуп. Ол башчылыкъ этген къауум келгенлеге Энейланы Магомет таучагъа кёчюрген «Интернационалны» эшитдиргенди. Алагъа тынгылагъандан сора къонакъла Омар Нальчикде биринчи малкъар хорда фахмусун кёргюзтсе сюйгенлерин ачыкъ билдиргендиле. Алай бла айтхылы жырчыны уллу искусствогъа жолу да бу къауумда башланнганды дерге боллукъду. Отар улу билген таулу жырланы хор бла айтырча Арсений Авраамов, Трувор Шейблер, Александр Покровский тап жарашдыргъандыла.
Сёзсюз, сахнада тийишлисича жыр айта билир ючюн а элледен чыкъгъан жашлагъа бла къызлагъа кёп затха юйренирге, кёп затха жангыча къараргъа тюшгенди. Шамханийнича, Малкъар хоргъа сайланнган бирси жаш адамланы да, вокал техникадан, хор искусстводан хазна ангылаулары болмагъанды. Аны себепли аланы иги хазырларгъа керек эди. Аны эсге алып, къауумну художестволу таматасы, Къабарты коллективни сынамына кёре, энчи окъуу программа хазырлагъанды.
Сёзсюз, жангы жаратылгъан коллективге энчи репертуар да керек болгъанды. Аны себепли Покровский концерт программагъа чыгъармаланы сайлау бла да тынгылы кюрешгенди. Ол жаны бла анга болушлукъну огъарыда сагъынылгъан композитор Арсений Авраамов этгенди. «Ол, чыгъармалада сакъланнган миллет энчиликни, миллет сезимни терен ангылап, малкъар халкъ жырланы тап жарашдыра билгенди. Таулу поэтлени назмуларына жангы жырла да жарашдыргъанды»,-деп жазады аны юсюнден Хажмуса Мидов. Композитор Трувор Шейблер да, айтханыбызча, хорну къуралыууна къыйыны киргенледенди. Ол таулу коллективге деп халкъ жырланы тап халгъа келтирип, жашланы бла къызланы музыка грамотагъа дайым юйретгенди.
Малкъар хорну байрам халда ачылыуу 1940 жылны 3 августунда болгъанды. Анга программаны Шейблер бла Покровский къурагъандыла. Аны аллында къууанчлы хапарны билдире, Трувор Карлович «Социалистическая Кабардино-Балкария» газетде малкъар халкъны хоруну биринчи концерти боллукъду, ала къысха заманын ичинде кёзге иги да эсленирча жетишимлеге, профессионал даражагъа жетгендиле, деп жазгъанды. Биринчи концертлерине жаш къауум бай программа хазырлагъанын белгилерчады. Анга буруннгу малкъар халкъ жырла бирге, къарындаш халкъланы, совет композиторланы чыгъармалары да киргендиле.
Жер-жерли поэтле, композиторла профессионал коллективге сюйюп жангы затла жазгъандыла. Къауум жаратылгъанлай окъуна аны репертуарына биз башында сагъыннган жырладан сора да, Къалабекланы Солтан-Хамитни юсюнден жигитлик жыр киргенди. Аны сёзлерини автору малкъар жарыкъландырыучу, аты айтылгъан Шахмырзаланы Саидди. Гуртуланы Бертни сёзлерине тагъылгъанла да («Кировну юсюнден жыр», «Къызыл аскерчилени жырлары», «Колхоз жыр», «Махай эфенди») ол кезиуню тынгылаучусун бек къууандыргъанладан бирлери болгъандыла.
Сахнада бир-бир артистлени жырны кеслери айтып башларча онглары да болгъанды. «Сёз ючюн, - деп жазады Мидов, - Заидланы Фатимат чам халлы «Алаша» деген халкъ жырны, «Параходла» деген лирикалы жырны хор бла бирге айтханды, Отарланы Омар а – «Мисирбий», «Къанамат» деген жигитлик жырланы, «Алийни юсюнден» деген лирикалы чыгъарманы да».
Алай бла коллектив жырларын, фахмусун, хунерин да халкъ ичинде кёргюзтюрге керек болгъанды. Нальчикде Пионерлени юйюнде (бусагъатда КъМКъУ-ну медицина факультетини мекямы) биринчи концертден сора жангы къуралгъан къауум таулу эллеге гастрольлагъа барып тебирегенди. Маданиятларын, жыр хазналарын аууздан ауузгъа ётдюре келген миллет адамлагъа ала сабийликлеринден бери уста билген чыгъармаланы профессионал къауумну айтыуунда эшитген а хычыуун, сейир да кёрюннгенди. Жаш артистлени уа ёз маданиятларын айнытыугъа, быллай вокал коллективни къуралыууна энчи юлюш къошалгъанларыны ангылагъанлары айтып-айтмазча ёхтемлендирген, къууандыргъан да этгенди.
Малкъар хорну тышына чыгъып кёргюзтген биринчи концерти Кёнделенде болгъанды. Аланы анда бирча ариу миллет кийимледе, тизгинде сюелип, къараучуланы кёбюсю кёлден билген жырланы тап халгъа келтирип, тийишли ён, ауаз, макъам бла айтханлары жыйылгъанланы барысын да бирча кёллерине жетген эди. Эллиле уа кеслерини жанларындан аланы сахнада хурметлеген къонакъларыны сыйларын-намысларын бийик кётюре билгендиле. Таулу хор заманны излеми, аны сураты болгъаны сёзсюздю. 1940 жылны ахырында уа Къабарты, Малкъар къауумла бирикдирилип, алтмыш адамдан къуралгъан Къабарты-Малкъарны къырал хору ишлеп башлагъанды.
Къалай-алай болса да, таулу жашла бла къызла бу жаны бла биринчи атлам этгенлери халкъны алгъа барыуун, аны айныуун кёргюзтгенди. Ол къысха кезиуню ичинде атлары айтылгъан композиторланы, поэтлени энди жаратылгъан коллективге деп жарашдыргъан чыгъармалары бюгюнлюкде вокал искусствобузну айныууну мурдорудула. Биринчи Малкъар хорну жаратылгъаны, алай женгил аякъ алгъаны уа кезиуню ахшы башламчылыкъларындан бири болгъаны бла киши даулашмаз.
Ахырында бу материалны хазырлагъанда себеплик этген Владимир Кодзоковну «Певцы родной земли», Хажмуса Мидовну «Кабардино-Балкарский государственный ансамбль песни и пляски», Хажбекир Хавпачевни «Профессиональная музыка Кабардино-Балкарии» китапларын, «Эльбрусоид» фондну интернет-сайтын, суратны тапдыргъан Османланы Хыйсаны да белгилеп, Миллет библиотеканы искусствола бёлюмюне энчи ыразылыгъымы билдиреме.
