«Адамны алдаргъа, керексиз ышаныулукъла берирге эркин тюйюлбюз»

Гажонланы Идрисни жашы Къаншаубий КъМР-ни Ёкюллерини коллегиясында 1995 жылдан бери ишлейди. Бу кезиуде ол  къыйын, халкъны жанындан сейир уллу болгъан ишлени бардыргъанды.  Профессионал байрамыны аллында  биз аны бла  усталыкъны энчиликлерини юслеринден ушакъ бардыргъанбыз.

- Къаншаубий Идрисович, алгъа окъуучула бла танышдырыргъа сюеме сизни. Къайда окъугъансыз, къаллай ишлени бардырасыз?

-  СССР-ни МВД-сыны академиясыны Ростовда бёлюмюн тауусханма,  кёп жылланы Черек районда оперуполномоченный болуп къуллукъ этгенме. Ызы бла Юстиция министерствода  ишлегенме. Ол кезиуде анга башчылыкъны Батырбекланы Ахмат этгенди. Жамауат организацияла эм дин биригиуле бла байламлыкълагъа жууаплы болгъанма.

Андан КъМР-ни  Ёкюллени коллегиясына кёчгенме. Асламында уголовный ишлени бардырама.

- Полицияда  къуллукъдан кетгенден сора ёкюллени тизгинлерине къошулгъанлагъа  халкъда оюмла тюрлю-тюрлюдюле. Алгъын  аманлыкъчыланы тутханды, энди уа аланы сюдде къоруулайды…

- Ачыкъ айтханда, полициячыла, ёкюлле да бир ишни толтурадыла – законну къоруулайдыла, правону сакълайдыла.  Аны ючюн бир жанындан башхасына   кёчгенди дегенле терсдиле. Бу соруугъа ёкюл Кони жууапны кесини юлгюсюнде эртте бергенди. Ол прокурор, судья, ёкюл да болгъанды. Хар ишин да бет жарыкълы толтургъанды.

Законну аллындан хар адам да тенгди. Аманлыкъ этгени ючюн  терсленнген ажашхан къояннга ушайды –  кеси сагъыш эталмай,   башхаланы сёзлерине тынгылайды. Ёкюлле уа къыралны атындан адамны праволарын, эркинликлерин сакълайдыла. Инсанны кесин, ол этген бузукълугъун угъай, законну.  

- Сюд терсленнгенни тюзлюгюн ачыкълап, аны залдан эркин этген, айыбын жулгъан  оноуланы алай аз нек чыгъарады, сиз акъыл этгенден?

- Озгъан ёмюрню 37-чи жыллары репрессияланы заманыча белгилидиле. Ючеуленни сюдюню къатылыгъыны юсюнден кёп жазылгъанды, ала адамны илишаннга салыуну, аны мычымай толтурууну оноуларын да чыгъаргъандыла.  Ма ол законсуз заманлада  сюдню оноуларыны 14 проценти  терсленнгенни эркин этиу бла байламлы болгъандыла.

Ахыр 20-30 жылда уа аланы саны бир  процентге да жетмейди. Аны уа следствияны кезиуюнде битеу шагъатла тюз жыйылгъандыла, тинтиуле иги бардырылгъандыла, деп ангылатадыла. Алай уголовно-процессуал законлагъа билмей, сунмай да этиледиле бузукълукъла.

Терсленнген  тюз болгъаны прокуроргъа, ёкюлге, судьягъа окъуна ачыкъ болса да, аны айыбын жулгъан бек къыйынды.  Апелляция берип, эки-юч сюдден ётюп, жаланда андан сора эркин этилирге боллукъду инсан. Бу заманда уа законну аллында таза адам тутулуп турады.

Юлгюге бир ишни келтирирге сюеме. Вольный ауулда къабырланы къатында   эр кишини ёллюгюн табадыла.  Тёрт жылдан а мурдарлыкъда аны тамата жашын терслейдиле! Нек эсе да, ол аманлыкъ этгенине женгдиргенди. Анасы ма  сенича аллымда олтуруп, ушакъ бардырабыз. Ол  жашы  ёкюл керекмейди, аманлыкъны кесиме алсам, беш жылгъа условно тутаргъа деген оноуну чыгъаргъа сёз бергендиле, дегенин билдиреди.

Оноуну анга  бу антны бергенле угъай, сюд чыгъарлыгъын  ангылатама. Жаш  сёзлерин артха алады, тинтиуле бардырыладыла. Сорууланы кезиуюнде аны айтханы мурдарлыкъ болгъан жерде шартлагъа келишмегенлери тохташдырылады. Жаш атысын бичакъ бла бир ненча кере уруп, машинаны ичинде руль артында къойгъанма, дегенди. Алай эр кишини   машинаны арт эшиклерини къатында тапхандыла. Ма келишмеулюк!

Болсада Нальчикни сюдю аны терслигин айтып, 9 жылгъа эркинлигин сыйырыргъа деген оноуну эки кере чыгъаргъанды! Жаланда ючюнчю сюдден сора эркин этгендиле.

Право низамны сакълаучу системаны келечилери бийик тарихле кёргюзтюрге, ишлерини эсеплерин игилендириге итине, жарсыугъа, правогъа бузукълукъла этедиле. 

Сиз 2005 жылда Нальчикге чабыууллукъ этгенлени терслеу сюдге да къатышхансыз.

- Хау, юч адамны эркинликлерин къоруулагъанма. Бу ишге жамауатда сейир уллу болгъанды. Бир жол жууугъум Ростовха бара, аны чекде тохтатадыла. Документлерин тинтген полициячы мени сурайды да, ол бандитлени къалай къоруулайды деп бир сор, деп ашырады. Право низамны сакълаучу алай суна эсе, юридический билими болмагъан башха адамлагъа  дау этерча тюйюлдю.

Чабыуул этгенлери ючюн терсленнгенлени ёкюлге ахча тёлерге онглары болмагъанды. Аны себепли биз къыралны атындан ишлегенбиз. Мен  жакълагъан жашла бюгюнлюкде эркин болгъандыла, бири Москвада ишлейди, аманлыкълагъа, бузукълукълагъа къатышмай, тынч жашайды. Башхасына уа кёп болмай тюбеген эдим. Ол алгъаракълада эркин болгъанын, манга къонакъгъа келип, ыразылыгъын билдирирге сюйгенин да айтханды.

- Ёкюл къаллай болургъа керекди?

- Намыслы, адепли, тюзлюк жанлы. Дагъыда профессионал билими бийикде болургъа борчлуду. Адамны алдаргъа, керексиз ышаныулукъла берирге  эркин тюйюлбюз. Къоркъма,  ма бусагъат сени мындан чыгъарлыкъма, дегенча жалгъан антла этерге ахырда жарамайды.

Белгили артист Ефремовну иши эсигизде болур. Ол эсирип, руль артына олтуруп, жолда авария этгенди.  Аны битеу телеканаллада да кёргюзтгендиле.  Ёкюлю уа  жууапдан эркин этерикме, деп ант бергенди. Ахырында уа артистге тутмакъда 8 жыл тутаргъа  деген оноуну чыгъаргъанды сюд. Алай аварияда аны хатасындан жоюлгъан эр кишини   юйюрюнден кечгинлик тилеп, ахча къоранчларын къайтарса, ким биледи, оноу  жумушагъыракъ боллукъ эсе уа! 

Ефремовну ёкюлю этиканы бузгъаны ючюн Шимал Осетияны Ёкюллерини палатасыны тизгининден кетерилгенди. Ма, кёресиз, жалгъан антланы ахыры къалай болгъанды.  

Терсленнгенни къадарын закон бла  женгиллетирге боллукъду.  Сёзге, аварияда    ачыгъанладан, жууукъларындан кечгинлик тилесе,  ахча къоранчны къайтарса,   сюд, прокурор да эсге алмай къоярыкъ тюйюлдюле.

Былайда энтта  бир юлгю келтирирге сюеме. Бир алим, илмуланы кандидаты, тиширыу бла даулашып, аны тюртген этеди. Ол жыгъылып, билегин ачытханды. Ол  саулукъгъа  женгил заран салыуду.   Алимге   кечгинлик тиле, тиширыу дауун артха алып къояргъа боллукъду, деп ангылатама. Келебиз сюдге,  жаш турады да, кечгинлик тилейме, алай сен эр киши болсанг, тюйген этерик эдим, дейди. Быллай кечгинликни ким аллыкъды? Кесин тыяр амалтын  жууапха тартылгъанды.

- Эсигизде къалгъан, сейир ишлени юлгюге келтираллыкъмысыз?

- Жангы прокурор салыннгандан сора алгъын заманлада ахырына дери тинтилмей, сюдге берилмей къалгъан ишлени жангыдан сюзюп  тебирегендиле. Бир кюнде манга жаш адам сёлешеди. Анга тиширыугъа артыкълыкъ этгенине ишекликде терслеу материалла ачылгъан эдиле. Ол кезиуде тиширыу аны  ётюрюк айтып терслегенин тохташдыралгъанбыз.  Бу жол да жашны сейирлерин   сакълап, тюзлюгюн къоруулагъанбыз.

Дагъыда башха  жашны   къауум адамны санында тиширыугъа артыкълыкъ этгени ючюн терслегендиле. Болсада тиширыуну айтханы бла жашны сёзлери келишмегендиле. Аманлыкъ этилген  сагъатда  жаш библиотекада болгъанын тохташдырыргъа къолдан келгенди. Бизге китапны табып, карточкада белгиленнген заманны ачыкъларгъа  болушхан библиотекачыгъа ыразылыгъымы айтыргъа сюеме.

Жаш тау элледен биринде жашагъанды. Ол кюн юйюне бара, автобусда   тиширыугъа жерин бергенди. Ол а аны къолундан китаплары бла сумкасын алгъанды. Бу шагъатны да табабыз.   Аланы барысын да жыйышдырып, жаш уголовный ишде белгиленнген заманда  фатарда болмагъанын шарт тохташдыргъанбыз. Тюзлюк хорлагъанына бек ёхтемленеме.

- Профессионал байрамыгъыз бла байламлы ишчи нёгерлеригизге, газетни окъуучуларына къаллай алгъыш этерге сюесиз?

- Окъуучулагъа, жашауугъузда иги, ахшы жумушла болсунла, сизге мюлк тюшюп, мени болушлугъум жаланда анга эркинликлени жарашдырыр ючюн керек болурун тежейме.

КъМР-ни Ёкюллерини коллегиясы эрттеден ишлейди, анда жаш адамла да кёпдюле. Ишчи нёгерлериме  уа сейирлерин сакълагъан адамла, кеслери да ишлерине ыразы болурларын тилейме. 

Ушагъыбызны ахырында  КъМР-ни Ёкюллерини коллегиясыны ишине чырмау этген  шартланы юслеринден айтыргъа сюеме. Озгъан ёмюрню 90-чы жылларына дери шахар эм район сюдледе   ёкюлню энчи отоуу болгъанды. Ала КъМР-ни Баш сюдюнде   бюгюн да сакъланнгандыла.

Къалгъанларында уа алада архивле къуралгъандыла, техничканы кереклерине берилгендиле, неда завхоз олтурады. Уголовный ишни сюдню мекямындан тышына  чыгъарыргъа жарамайды. Да алай эсе,  аны тинтирге амалла да къуралыргъа керекдиле. Бир ненча том болгъан ишни тобукъларыма салып  къалай ишлейим?   Бу сорууну кёп кере кётюргенбиз, алай ол бюгюн да тамамланмагъанды. 

Дагъыда сюдледе низамлылыкъны сакълау да магъаналыды. Жарсыугъа, бизде ол жаны бла кемчиликле бардыла. Сагъат онда башларыкъбыз деселе, бири келмей, башхасы кеч къала, сагъатла бла сакъларгъа тюшеди. Ма ахыргъы кере эки сагъатны тас этгенбиз сюд болжалында башланмай.   

Чегем район сюдге Мурачаланы Руслан башчылыкъ этгенинде, низам къаты болгъанды, процесс бир минут кеч къалмай баргъанды. КъМР-ни Баш сюдюнде, Ростовда аскер сюдде, Нальчикде гарнизон сюдде да низам къатыды. Районлада бла шахарлада сюдле аладан юлгю алсала, бек иги боллукъду.