Адамлыгъына кёре – сый-намыс

Мальбахов атлы къырал миллет китапханагъа жюрюгенлени араларында Махийланы Тауланны къызы Азизаны танымагъанны не хазна тапхын. Ол тынчлыкъсыз адамды, анга бир тюрлю бир жумуш бла келгенни ишин тынгылы этгинчи, сабырлыкъ тапмайды.

Азиза Къыргъызстанда Иссык-Кульда Ананьевкада туугъанды. Андан кеч къайтханладанды. Ол Нальчикге 1990 жылда келгенди. Къыргъызстаннга сюймеклиг а аны жюрегинде ёмюрлеге тёр тапханды. Ол тёлюню ата-аналары окъууда, ишде да къаты болургъа юйретгендиле. Бир жол Азиза алай айтханы эсимдеди: «Биз таулулабыз», – деген сезим бир заманда къоймагъанды мени, эгечлерими, къарындашымы да. Аны эсгертип айтыучу эди атам. Башха таулу юйюрледе да алай эди. Ма ол себепден биз къайда да кесибизни ариу жюрютюрге кюрешгенбиз, иги окъугъанбыз, къаты ишлегенбиз, кимге да хатер этерге хазыр болуп жашайбыз бюгюн да».

Хау, ол алайды. Азиза кимге да мангылай жарыкълыгъы бла тюбеген адамды. Кеси айтханнга кёре, алда ол архивчи болургъа, эски къагъытлада кертилик излерге сюйгенди, миллетини керти тарыхын тохташдырыуну баш ишге санагъанды. Сейир тюйюлдю, таулула не ючюн кёчюрюлгендиле, не терсликлери ючюн кёргендиле ол къадар къыйынлыкъны деген соруу аны тёлюсюнде, алда, ызындан келгенледе да бек баш соруу болгъанлай, жууап излегенлей турады.

Алай а къадар аны архивге угъай, китапханада ишлерге келтиргенди.

Ананьевкада школну бошагъанлай, Азиза Москвада къырал культура институтну «Библиотековедение»  бёлюмюне киргенди. Москва уллу шахарды. Кёп затны билирге андача онг къайда? Айхай да, Азиза ол онгланы хайырланнганды. Дуниялыкъдан иги да кёп билгенди – маданият, адабият, санат жаны бла да. Бюгюн да ол кёп билирге талпыуну ажайып жолу аны ийип къоймагъанды. Ол шартха кёп юлгюле келтирирге боллукъду.

Москвада юч жыл окъугъандан сора, Бишкекге къайтып, Азиза анда В. Маяковский атлы къыргъыз институтда тауусханды окъууун. Ата-бабаларыны жери Нальчикге келгенли уа, башында сагъынылгъан китапхананы справочно-библиография бёлюмюнде баш библиографды. Аны ары миллетини юсюнден кёп билирге итиннгени келтиргенди.

Сорууу болуп, тарыхыбыздан зат билирге сюйюп келгенлеге ол бек болушады. Къайсы тукъумну сорсанг да, бютюнда Холам-Бызынгы жанындан, Азизаны аны юсюнден аллай бир билгенине сейир этесе. Аны ол билими бла барыбыз да сюйюп хайырланабыз. Сёз ючюн, белгили балетмейстер Къудайланы Мухтарны бусагъатда басмагъа берилип тургъан «Наследие предков» деген китабына библиография кёргюзтюулени ол хазырлагъанды. Анда уа Мухтар жазгъан китапланы саны оналтыды, аны ана тилде жазгъан статьялары жыйырма жетидиле, орус, къабарты тилде жазгъанлары онушаргъа жете, Мухтарны кесини юсюнден жазылгъанланы саны ана тилде – алтмыш, орус тилде къыркъгъа жете… Ма ол жазыула къачан, къайда басмаланнганлары айтылады Азизаны тинтиу ишинде. Ма аллай уллу ишле бла кюрешеди ол. Бу тюрлю справкаланы ол бар малкъар поэтлеге, жазыучулагъа да жыяды.

Аны иши былай деп чекленмегени белгилиди – библиотекарь нени да билирге керекди. Ма ол себепден Азиза кёп окъуйду. Кёп билгенине сейир этсем: «Адам зат сорса, жууапха зат айталмай къалырма деп бек къоркъама, – дейди ол. – табийгъатым да алай жангы зат излемлиди, ишиме кёре да билирге керекме».

Азиза бла жолда барсанг, аны бла саламлашханланы, сёлешгенлени саны айтырча тюйюлдю. Ол министр бла, алим бла, устаз бла, студент бла, къарт бла, жаш бла да бирча бардырады сейир ушакъларын. Аны таныгъанла анга берген сый да алайды.

Мен, мени тенгшилерим да эки туугъан журтлу тёлюденбиз. Ата-баба жерибиз – бир туугъан журтубуз, бирси уа – Азияда, биз жаратылгъан жер. Кесим Къыргъызстанда туугъаным себепли, Азизаны аны юсюнден хапарларына тынгыларгъа бек сюйюучюме. Ол анда адамланы ниет тазалыкъларын чертип айтады не заманда да. Аладан кёп затха юйреннгенин да жашырмайды. Анда къалгъан таулула бир бирге къалай иги болгъанларын да мен аны хапарларындан билеме.

Бирде Азиза манга Шауаланы Зухураны юсюнден айтхан эди, ол анда пенсия управленияда бир бёлюмню таматасы болуп ишлеп тургъанды, назму жазады деп. Сейир тюйюлмюдю, андан алгъаракъда мен 1942 жылда урушха аталгъан жыр къурау эришиуде биринчи жерге шыкъычыла – школну директору Шауаланы Зухура бла устаз Сюйдюмланы Исхакъ чыкъгъандыла деп окъугъан эдим архив къагъытлада. Шауаланы Миналдандан соруп, Шалушкада Исхакъны табып, анга хапар айтдырып бошагъан эдим. Алай бла бири айтханнга бирси къошула барып, Зухураны Кючменланы Чазийге назму бла жазгъан къагъытлары къолума тюшген эдиле. Ала ол тиширыуну, Азиза айтханча, кенг жюрегин ачхандыла манга, окъуучулагъа да.

Азияда атларын иги бла айтдыргъан таулуланы сагъынса, Азизаны бети жарыйды. Малкъар халкъны реабилитация этиу башланнганда, анда жашагъан таулуланы кёбюсюне ол мында къагъытла жарашдырып элтгенди. Алай сюеди ол миллетин. Алай а хар бир Азияда ёсген адамча, интернационалистди – бар халкъланы сюеди. Бизни билгенча, башха халкъланы да маданият, санат, адабият хазналарын, белгили адамларын билирге излейди. Къыргъызстанны уа адамын, жерин да сыйлы кёреди. Башхалагъа да ачыкъды жюреги.

Бир ненча жыл мындан алда ол «Библионочь» деген битеуроссей акцияны чегинде «Сахнада жашау» деген аты бла белгили режиссёр эм актёр Казбек Дзудтаговну эсгериу ингирин къурагъан эди. Ол анга къалай хазырланнганы хар сёзюнде билине эди. Ишин алай тынгылы этерге итиниу аны халындады. Аллай тюбешиулени уа ол терк-терк къурайды.

Азиза кёп махтау, ыразылыкъ сёз эшитеди аны хатерин кёргенледен. Ол алагъа тийишлиди. Къабарты-Малкъарны Парламенти Сыйлы грамотасы, башха махтау къагъытла бла да саугъаланнганды ол – хар бир таулуну шуёху, эгечи, сыйлы адамы.