Малкъарны бийче Къызлары ариулукъну юлгюлери

Энди таулу къызны ариулугъун айтып не къадар махтап турсакъ да, артыкъ боллукъ тюйюлдю, алай сёзден ишге кёчейик. Бу хапарыбызда онтогъузунчу ёмюрню аягъында, жыйырманчы ёмюрню ал жылларында алыннган къауум суратха къарайыкъ, андагъы къызланы юслеринден къысха билдирейик.

Стол артында олтуруп тургъан акъ жаулукълу тиширыу Шакъманланы Асланбекни къызы Любады. Дуниягъа аты айтылгъан Джокондадан артха къалгъан жери бармыды? Аллында бармасада, жанында уа сюелликди. Владикавказда жашагъан Темиркъанланы Борис, аны бир кёргенлей сюйюп, ыйыкъгъа 2-3 кере файтон бла Нальчикге келип, тилеп тургъанды. Ала юйюр къурайдыла. Бир къызлары болады. Тамара деп атайдыла. Арт жыллада Владикавказда жашап тургъанды. Тохсан жылдан артыкъ жашап, буруннгу жыл ауушханды.

 Къауум кере юйюне барып, аны бла ушакъ этгенме. «Анам айта эди, санга юч кюн болгъанда атанг ишден келеди. Сен а тёшекде бешик бусхуллагъа чулгъанып. Мен да аш-суу къайгъыгъа киргенме. Сен а жиляп башлайса. Атанг а сени къолуна алады, тюз ол такъыйкъада НКВД-ны адамлары келип, аны тутуп кетедиле. Бир стакан чай ичерге къоюгъуз дегенде, аны да унамагъан эдиле. Атам аны бла жокъ болуп къалады. Анамы уа кёп жылладан сора да тилеп тургъандыла. Атама кертичилей къалгъанды» - деп жюрек къыйынын айтхан эди тиширыу.

Жыйрыгъы да багъалы къумачдан, къолунда да бохчасы, жаулугъу да къысылып башына. Бурун таулу къызла былай киийне эдиле. Сурат озгъан ёмюрню ал жылларында алыннганды.

Эр киши, къызчыкъ да олтуруп, аланы сол жанларында уа, къолунда да шемшиясы бла сюелип тургъан тиширыугъа уа, бетинде, санында бир трюлю шарайып табыллыкъмыды? Аны да жауабы бирди – угъай!

Ол а Бызынгыдан Сюйюнчланы къызларыды. Жарсыугъа, атын билялмагъанбыз. Юсюнде аллы ачылгъан таулу жыйрыгъы, белинде кюмюш кямары, Башындагъы къара жаулугъуна кёре бушуу болгъан кезиуледе тюшген болур суратха.

Эр киши уа аны баш иеси Исхакъланы Хажичикди. Бир кезиуде Холамда эфенди болгъанды. Бёркюне кёре уа хажиликге да барып келген болур. Сабийчик аланы къызлары Ляляды.

Жангыз сюелип тургъан тиширыу Бийланы Сафар-Алийни къызы Салихатды. Ариу, чырайлы адам. Чынтты таулу бийче. Огъары Малкъарда жашагъанды, Жанхотланы Къумукъгъа эрге баргъан эди. Аланы эки къызлары, эки да жашлары болгъанды. Отузунчу жыллада Дагъыстаннга кёчгендиле. Буйнакскеде жашагъандыла. Салихат 1944 жылда анда ауушханды.

Энди уа бу алты къызны юслеринден айтайыкъ. Бу суратны къауум жыл мындан алда, Владикавказда жашагъан Темиркъанланы Тамарадан алгъан эдим. Жашаулу адам эди. Ол билдиргеннге кёре суратда сол жанындан биринчи Шакъманланы Мисирханды. Экинчи къыз Барасбийланы Лейляды. Бек ариу адам болгъанды. Тойгъа неда адамла жыйылгъан жерлеге барса, кёз тийип ауруп тургъанды.

Ол Айдаболаны Таттыукагъа баргъан эди. Инсан урушдан сора тау бий, жанына къоркъуп, тыш къыралгъа кетеди. Лейла уа, ауругъан анасын къоюп, аны ызындан баралмагъанды. Дагъыстанда жашап тургъанды.

Тизгинде ючюнчю Сюйюнчланы къызларыды. Атын тохташдыралмагъанбыз.  Тёртюнчю къыз а Абайланы Жаннетханды. Аны къадарындан да хапарыбыз жокъду. Къыйырдагъы эки къызны атларын билалмагъанбыз.

Бу да бек бай суратды. Хар бирини юсюнде тюрлю-тюрлю къумачладан тигилген жыйрыкълары, кямарларындан да эки бирчасы жокъ. Жаулукълары да алай. Жыйрыкъланы къызла кеслери тикгендиле. Таулу къызла тигиу ишни уста билгендиле. Кийимлерине кёре ариулукълары да алай.

Аналары бла тургъан къызла бла жаш Огъары Бахсандан Орусбийланы Исмайылны юйюрюдю. Сол жанындан биринчи Сафариятды. Аны жанындагъы уа – Забида. Была юйдегили болмагъандыла. Ортадагъы абадан тиширыу Исмайылны юй бийчесиди. Аны онг жанындагъы эгечлени таматалары -Мисирхан. Ол Къарачайгъа эрге баргъан эди.

Онг жанында къыйырдагъы къыз Гюлжанды. Ол Мисирханны гитчесиди. Гожу Къабакъгъа Абайлагъа эрге барады. Сабийчик тапхан кезиуде ёлгенди.

Барасбийланы Дышёх да - ариуланы ариуу. Башында акъ жаулугъу, акъ лаудандан жыйрыгъы, ёшюн тюймеси кюмюшден, билеклери къатападан, накъышлары алтын халы бла тигилип. Тал чыбыкъча саны субай. Голливудда да тапмазса аллай ариуну. Къадарыны юсюнден айтханда, Дышёх бийче сюргюнню кезиуюнде Къазахстанда ауушханды.

Малкъарлы бийче къыз Шакъманланы Майрусхан Холамдан. Кеси заманында бек ариу къызладан бирине саналгъанды. Алтмышынчы жыллада Нальчикде ауушханды.

Барисбийланы Хажи-Исмайылны къызы Асият.

Бу хапарыбызда Малкъарны алгъыннгы ариу къызларыны къауумуну юслеринден къысха айтдыкъ. Сёз бла къалмай, суратларын да кёргюзтдюк. Былагъа къарай, нечик ариу миллетбиз деп айтырыгъым келеди. Къызларыбыз – суу суратла, ай бла кюн жарыта бетлерин.

Ариулукълары, акъыллары, субайлыкълары дуния тарыхында атлары ёмюрлеге, минг жылла бла къалгъан тиширыуланы да къауумун эсибизге тюшюрейик. Сёз ючюн, патчах тиширыула Клеопатра, Нефертити, Елена Троянская, Джоконда эм дагъыда башхала. Бюгюнлюкде да аланы суратына къарап адам сейир этмей къоймагъан.

Аланы суратларына да къарагъыз. Биз башында айтхан таулу къызла ариулукълары суубайлыкълары бла аладан артха къаламыдыла? Алларында бармасала да, жанларында уа ёхтем сюелаллыкъдыла. Бюгюнлюкде аллай ариуларыбыз, юлгюге тийишлидиле.

Буруннгу грекли скульптор Пигмалион сюекден ишлегенди ариу тиширыуну суратын. Ол ариулукъну кеси асыры сюйгенден, тилей кетип, анга жан салдыргъанды. Ариулукъну сынын ишлерге тюшсе эди уа, мен а таулу къызны сайлар эдим!!!