Кюбюрде табылгъан къагъытла

Эгечим болса эди, анамы да излемез эдим,  дегенди анасы ёлгенде, эгечлери болмагъан жети къарындашдан бири. Эгеч дегенинг алайды, анасыча жарсыр. Къууанчынга къууана билир. Жарсыуунга къайгъырыр. Къарындашына тынчлыкъ къайтхынчы – кечелерин тынгысыз ётдюрюр.

Атасын, анасын, сюйген адамын, сабийлерин да къоюп: «Къарындашым сау келсин, андан алгъа ёлейим», - деп къаргъаныр. Жолгъа тебиресенг, кёзю кёрген къадар, ызынгдан ашырыр, сен къайтхынчы орамгъа терк-терк чыгъып, аллынга къарар. Жашауларын тынгысыз ётдюрген жарлы эгечле.

- Чегем ауузунда Кёк Ташдан Шахмырзаланы Жараштыны тамата жашы Муталиф аскерге кетгенде, эгечлери бир бирлеринден бугъуп, почтагъа чабар эдиле. Аскерде къарындашыбыздан жангылыкъланы келтирип, атабызны, анабызны къууандырайыкъ деп. Письмосу келсе уа, аны къоюнларына къысып, дагъыда ала да, уппа эте, юйлери таба жортур эдиле. «Муталифден письмо келгенди. Беригиз сюйюнчю» - деп, къычыра, аскерчи къарындашларыны ючгюл къагъытчыгъын ёрге кётюрюп, жетер эдиле юйлерине.

Жарашты бла аны юй бийчеси Тохаланы Мисирхан а: «Кет, сизни къарындашыгъыздан сора уа адаммы къуллукъ этеди аскерде», - деп сансыз этер эдиле. Алай кеслери уа ичлеринден а къууана эдиле. Сора барысы да жыйылып, къызладан бири ачар эди ючгюл къагъытны.

«Мен алгъын башлап салам айтама багъалы кёрген сыйлы атама, анама, андан сора эгечлериме, къарындашларыма, къоншулагъа, битеу элге да», - деп башлана эди Муталифни салам къагъыты. Андан сора элде къартланы, аскерге кетген жашладан хапар соруп тургъанды.

Сора анасы жашыны письмосун кюбюрюне салып букъдура эди. Дагъыда бираздан ачып, сабийлеринден бирине жангыдан окъута эди.

Муталифни биринчи кере 1937 жыл чакъыргъандыла инсан борчун толтурургъа. Юч жыл къуллукъ этгенден сора юйюне эркин этиледи. 1940 жыл кюз артында келген эди юйюне. Башында чукуйбаш бёркю бла да. Тизгинли, бийик ёсюмлю жаш. Жарашты бла Мисирхан уллу къурманлыкъ этгендиле аскерден келген жашларына.

Жарсыугъа, кёпге созулмады мамыр жашауу. Башланды Уллу Ата журт уруш. Къазауатны ючюнчю ыйыгъында  Муталиф кетди къыралны душмандан къорууларгъа. Онгу болгъан заманда, бирлерин къарындаш, бирлерин шакъы бла жазып, ючгюл къагъытланы жибере эди юйюне. Бир письмосу Магнитогорск шахардан келди. Пулемёт ротада къуллукъ этеме, дейди. Бирси къагъытында уа: «Окопда олтуруп жазама. Мени ючюн къайгъы этмегиз. Къатымда менича жашла кёпдюле. Аллах буюргъаны болур. Топуракъ юлюшюм къайда болса да, анда къаллыкъма», - деп жазады.

Заман саргъалтхан къагъытларындан бирлеринде уа былай айтады: «Жазалмай турдум. Жаралы болуп госпитальда жатама. Энди жараларым бираз сау бола тебирегендиле. Ала тап болгъанлай, жангыдан фронтха барлыкъма. Ит фашистлени жерибизден къыстар ючюн жанымы-къанымы да аярыкъ тюйюлме».

Къагъытланы барысын да анасы кюбюрюню теренине салып сакълайды. 1941 жыл декабрь айны ал кюнлеринде дагъыда къагъыт келди. «Пулемёт ротадама Москвагъа жетип барама. Гитлерчиле бизни ара шахарыбызны алыр умут этедиле. Алай ол малгъунла айтханча боллукъ тюйюлдю. Биз аланы ууатырыкъбыз», - деп айтады анда уа.

Къыркъ биринчи жылны аягъында немислиле ара шахарыбызгъа жууукълашадыла. Аны алыр  ючюн уллу  кюч салып кюрешгендиле. Самолётлары аяусуз бомбала атхандыла. Топчулары уа бизни аскерлени окопларын жокъ этерге кюрешип, топуракъны кёкге кётюре эдиле. Бираздан жерни къалтырата, немислилени танклары гюрюлдеп жетдиле. Быргъыларындан да от чыгъа, къызыл аскерчилени окопларына жете келедиле. Ызларындан а – жаяу аскерчилери. Кёпдюле. Кёзкёргенни жапхандыла. Тохтаусуз ара шахарыбызгъа ётюп кетер акъыл этедиле.

Алай душман умут этгенча болмады. Аланы алларында, къурч къалалача, бизни аскерчилерибиз сюеле эдиле. Топчулары танкларын кюйдюредиле. Къалгъанлары уа жаяу аскерни къырадыла. Алагъа бютюнда уллу халеклик салгъанла бизни пулемётчуларыбыздыла. Ол санда уа малкъарлы жаш Муталиф да кесини нёгерлери бла.

Ара шахар ючюн сермешледе кёпле жан берген эдиле. Ала кеслерин аямадыла. Борчлары бир эди – жауну ара шахаргъа жибермезге. Уллу багъа берип, борчларын да толтурдула. Муталиф да жатады аланы араларында къарындаш къабырлада, топуракъ юлюшюн Москва тийресинде табып.

Къагъытларын а анасы кюбюрде сакълап турду. Биргесине Азиягъа да элтди. Андан да къайтарды. Терк-терк чыгъара, кёкюрегине къыса, жилямукълары бла да жууа, жашы аллына келип къалгъанча, кёп кечелени, кюнлени ала бла хапар айтып турду. Ахыр заманы жетгенде уа, жашыны письмоларын къызы  Шамсагъа осуят этди. Ол да аланы кёз  гинжисича сакълап тургъан эди. Кёп болмай Шамса да дуниясын алышханды. Аскерчини къагъытларын  а Муталифни эгечинден туугъан Геграланы Аминат табады. Озгъан заманланы шагъатлары саргъалгъандыла, кюбюрде кёп тургъандан тауусула окъуна турадыла. Аланы бизге Аминат келтиргенди. Ана къарындашыны юсюнден билген хапарын да ол айтханды. Энди, мындан арысында, къазауатдан жиберген къагъытланы иеси олду.