Жууукълукъну бузаргъа жарамагъанын нек унутабыз?..

Бурун ёмюрледен бери окъуна, къарачай-малкъар  дунияда иги адетлерибизден бири ол жууукълукъну бузуп юйюр къураргъа жарамагъан адетди. Жууукълукъ жети къаты атагъа дери саналгъанды.

Юйюрде жергеленир заманы  жетген жаш,  кеси сайлагъан, сюйген, кёзю къарагъан, жаны жаратхан  къызны атын кесини эгечине неда келинине  айтып билдиргенди.  Келлик келин  жууукъ адам болуп тюшмесин деген магъанадан. Эки юйюрде жууукълукъну болгъаны бла болмагъанын эсли къартладан, таматаладан   алгъын ёмюрлеге дери къармап, соруп билгендиле. Ортада жууукълукъ чыкъмаса, келечилени андан сора жибергендиле.

 Бир ауукъ жыл мындан алгъа, эллерибизни бирине бир жаш, жууукъларындан ора-сора да турмай,  къыз къачырып келеди.  Къызны юйге киргизтгенлей, ол къабыргъада жууукъ жетген тиширыуну суратын эслеп: «Бу тиширыу кимигиз болады?» - дегенни айтып,  абызырап къалады. Жашны аппасы бла къызны ыннасы ючге айланнган къарындаш бла эгеч болуп чыгъадыла. Жашны атасы, анасы, жаш  кеси да эрлай, къызны юйюне узакъ элге жетдирдиле. Уллу хата этип къоя эдик деп, ишни болумун къызны атасына, анасына айтадыла.

 Андан сора  таматала тукъум жыйылыуланы тёре этер ючюн уллу къыйын салгъандыла. Биз бир бирибизни таныргъа керекбиз. Не букъдурур кереклиси барды, аз санлы халкъ болгъанлыкъгъа, битеу жууукъларыбызны билалмай къалгъанбыз. Алгъын таматаларыбызча болалмайбыз. Тукъум жыйылыула иги жумушду, алай  халкъ аллай бир кёп жыйылгъан жерде, бир бирни жангыз бир кюннге таныгъан къыйынды. Жууукълукъну алгъын заманладача къаты тутхан, бир бирге  терк барып жокълау кетип барады. Эсигиздемиди, аппаларыбыз, ынналарыбыз элден элге автобусла бла къалай бара эдиле. Бир бирлерин тансыкълай. Энди уа хар юйюрню бир машинасы, алай тансыкълау да, жокълау да жокъ...

 Ангылайма, къонакълыкъда  солуп, бурун заманладача ыйыкъла бла турургъа заман жокъду. Алай жаланда замандамыды иш? Огъесе сюймекликни таркъая баргъанындамы?..

Биз бир бирибизни танымай башлагъанбыз. Бу жарсыулу болумну сылтаулары кёпдюле: сюймекликни, жюрек жылыуну таркъайгъаны бир жанындан, экинчи жанындан а - жаш тёлюню асламысы къыралны уллу шахарларына, тыш къыраллагъа окъуна кетип баргъаны. 

Христиан динни тутхан халкълада  алты ата бабаларына дери юйюр къураргъа жарамагъанды. Алай бусагъатда къарасанг, кёп къыраллада, бай  юйюрле ахчаларын, мюлклерин сакълар, кёбейтир муратда экиге, ючге айланнганла бла окъуна юйюрле къурайдыла. Алай алимле айтханнга кёре, аллай юйюрледе ауруулу, сакъат сабийле жаратыладыла. Алай бла кёп тукъумла къуруй барадыла.

Бизни къарачай-малкъар халкъда къармай  кетсенг, бешинчи, алтынчы  ата бабалагъа дери жууукъ жетмеген хазна тукъум жокъду.   Бу арт жыллада,  бирле билмегенча этип: «Бирлеге жарашхан бизге нек жарашмайды», - дегенни айтып, ючге, тёртге  айланнган эгеч бла къарындашны окъуна юйюр этип къоядыла. Аладан  ауруусуз сабий туууп къалса окъуна, ол сабийден туугъанла хазна саулукълу болсунла... Буруннгулу къарачай-малкъарлыланы акъылман къартлары ол шартланы эслеп, бизге андан  осуятла этип кетгендиле. Байлыкъгъа, ырысхыгъа жан атып, аз халкъларыбызны къурутмайыкъ. Къарачайны субай санлы къызларындан, кесибизни малкъарлы иничке белли, акъ бет, жууукъ жетмеген къызларыбыздан келинле алайыкъ.

Малкъарлыла бла къарачайлы юйюрледе уа  жууукъ жетмегенле табыллыкъдыла. Жаш тёлюню бий, ёзден, къул тукъумлагъа,  байла бла къарыусузлагъа айырмай, бу тынчлыкъсыз заманда бернелени, къалынланы да уллусундан  излемей, битеу дунияны шёндю атламы бла бирге атлап, алайсыз да азая баргъан къарачай-малкъар халкъыбызны халкъ ёлчеми бла айнытайыкъ.

Келлик жангы ёмюрледе туудукъларыбыз: «Бизни халкъ  нек азчыкъды? Заманында ата-бабаларыбыз тап оноула нек этген болмаз эдиле?» – деп, бизге айтмазча. Акъылман акъсакъал къартларыбыз,  жыйылып, бир акъылгъа кирип, жаш тёлюню шёндю заманына тап жарашхан, келишген оноула этип, ишни къолгъа алмасала, халкъны мындан ары келлик ёмюрледе жашауу къоркъуулуду.