Къадау таш

Андан бери иги кесек заман озгъанды. Къарачайдан келген коллегаларыбыз, Терс-Къол тийрелеринде «Къарча таш» барды деп эшитгенбиз да, аны юсюнден бирле хапар айтыр эселе уа деп, ары элтирлерин тилейдиле. Алай бла Къарачай-Черкесни  телевидениясында ишлегенле бла бирге  талай адам болуп, ары барабыз.

 Элбрус элде бизни  уллайгъан тиширыу Абсурбайланы  Балжаннга  элтедиле, ол болмаса, аны юсюнден бир киши да айталмаз деп.  Ол а, таза да, кёпню билген адам, жыл санына да къарамай, Элбрус элден чыгъып, сол жанында бир  ариу жерге элтеди бизни.

Жай заман, тёгерек жап-жашил, жомакъдача, бир сейирлик. Машина  бла бара, бир жерде тохтайбыз. Тиширыу, узакъдан къарап, деменгили ташны кёзю бла кёргюзтеди. Анга жууукълашханыбызда, ол уллу ташны ортасы бла эки  жарылгъанын кёребиз. «Муну тёгерегине адам кёп жыйылып, оноу этиучю заманлары эсимдеди, - дейди Балжан. - Жамауатны къууанчы, къайгъысы болса да, былайгъа келгенди, уллуну айтханын жаш эшитирча».  

Тиширыу бир кесек тынгылап, эсине бир зат тюшюргенча, хапарын андан ары бардырды. «Эчкилерибиз болуучу эдиле, ингирде аладан бири  келмей къалады. Экинчи кюн анам бла тёгерекге къарай келгенибизде, ма бу ташны тюбюнде эчкибиз эки эгиз балачыкъ табып тура эди.

Аланы къоюнубузгъа къысып юйге келтиргенбиз».

Балжан, жамауат ол ташны сыйлы кёрюучюсюн айтып, дагъыда кёп хапар айтхан эди.  «Былайлагъа Къарачайдан Къарча деген бир жигит энип келгенди. Была аты атындан кёрген жерлерибиздиле. Аны юсюнден кёп иги затла эшитгенбиз. Ташха да  аты аны ючюн аталгъанды»,- деп, ынна дагъыда кёп хапар айтхан эди. Къарачайдан келген журналистле, аны айтханларын  жаздырып, кеслеринде кёргюзтген эдиле.

Къарачайда да Худес аягъында, Къобан сууну сол жагъасында, кёпюр къулагъында таурухлу Къарчаны ташы орналыпды. Анга Къарачайны Къадау ташы, дейдиле - халкъны дууасы, къууанчы ётген, дин-ниет  бегитген къудурети, табийгъат кеси ишлеген махтаулукъну эсгертмеси, кюч-къарыу  берген , тамблагъа базындыргъан, алгъа  элтген тейриси.

Багъалы, сыйлы таш. Къарчаны ахлуларына аны магъанасы бюгюн да тас болмагъанды. Мажюсюлюк заманлада анга тейригеча табыннган эселе, болушлукъ излеген эселе, андан берисинде ол ата-бабаланы тарых эсгертмеси болгъанлай  къалгъанды халкъгъа.

Сёзде жюрюгеннге кёре, Къарча ол ташны юсюнде олтуруп, халкъгъа  оноу этип болгъанды. Ол, аны жигит нёгерлери бюгюнлюкде ёхтемлик сезимледен толлукъ болур эдиле- бюгюн аланы туудукълары алай ариу, тап, бийик  искусство мадарла бла жарашдыргъандыла  аны тёгерегин. Тик башында Къадау ташха элтген атлауучла башланнган жерде Къарчаны хапары жазылгъан къара мермер къанга орналгъанды. Тикни башы бла ууалгъан мермер ташладан хуна ишленнгенди, аны эки жаны   ариу ташла бла бегитилипди.

Билген адамла тас болгъандыла деп, къыйналып,  адамларын эслерине тюшюрюп  келип, ташланы да,  ууалгъанларын Къобан сууда табып, чыгъарып, башында бир-бири юсюне салгъандыла. Энишге тюшсенг, башы ариу жабылгъан, ортасында да уллу столу, къабыргъалары бла узун шинтиклери болгъан деменгили агъачдан этилген тёгерек жатмаланы кёресе. Аны къатында китапча ачылып тургъан мермер къангалада - бир бетинде Къарчаны ат юсюнде сураты, экинчи бетинде - Къадау  ташны юсюнден назму. Аны жюрек жылыу бла этилиннгени кёрюнюпдю.

Бу жер хар къарачайлыгъа багъалыды. Кёчгюнчюлюкде аны кёрюрге термиле, ненча адам ёлгенди. Къарачайны Къадау ташы  миллетни миллетлигини, къыраллыгъыны белгисиди. Кеси ёмюрлеринде ата-бабалары  бу ташны къатында оюмлашхандыла,оноула этгендиле, келишиулеге къол салгъандыла. Былайда берилген сёзюн къарачай халкъ бир кере да бузмагъанды, антына керти болгъанлай къалгъанды. Къадау ташча къаты, чыдамлы, кючлю халисин танытханлай келгенди, къыйын болумлада да.

Бу сеийирлик жерни иеси, къарачай халкъ, анга ёмюрледе да иелик  эте, къоншулары бла жарашыулукъда жашайды. Къадау ташха уа, тёрени бузмай, мындан ары да кёп адамла келликдиле. Аны кёргенле къарачай халкъны терен тарыхы, бийик культурасы, уллу ниет байлыгъы, ачыкъ жюреги, жигитлиги болгъанын да ангыларыкъдыла. Къарачайны Къадау ташы шуёхлукъну, бирликни белгисиди, ол жалан Къарачайгъа угъай, Кавказгъа, Россейге да кюч, дуния тынчлыгъын эм  хорлам берсин.