Жети кюнню бирер магъанасы

Бир кюн мени бир къаршым сёлешип: «Четверг» таууча къалай боллукъду», - деп сорады. Жылы келген адамгъа тырман этдим. Ол а: «Кёп заманны шахарда жашайма, билген затымы да унута барама», - дейди. Ол керти да бек жарсыулуду. Уллайгъан адам алай айта турса, жаш адамлагъа уа не айып? Аны бла байламлы кесим окъуп билгенни басмаларгъа сюйдюм.

Буруннгулула жети кюнню бирер затха ушатхандыла, анга кёре аланы хар бирине ат атагъандыла.

Баш кюн

Баш кюн деп ыйыкъны биринчи кюню болгъаны ючюн атагъандыла. Таулу ишин ол кюн башлап болгъанды, аны сыйлы кёрюп. Сауут-саба  алып, жолоучулукъгъа, уугъа да ол кюн чыкъгъандыла. «Баш кюн жаратылгъанды дуния» деп да айтадыла. Анга асыры ийнаннгадан, тиширыула кийимликлени бичген, тикген да ол кюн этгендиле. Эр кишилеге жангы кийимлени да ол кюн кийдиргендиле. Къызгъа жашдан келечиликни да баш кюн ийп болгъандыла.
Къагъанакъны бешикге ол кюнледе салыу да дурус кёрюлгенди. Анга аталгъан  къурманлыкъ мал союлгъанды. Къууанчха жууукъ-ахлу, тийре да  жыйылгъанды. Сабийге ат атагъандыла, алгъыш аякъла кётюргендиле, саугъала бергендиле.

Геуюрге кюн

Бу ат а кёп ёмюрлени мындан алгъа гяуур динден келгенди таулулагъа. Христианлыла, Георгийге табынып, аны кюнюн бек сыйлыгъа санагъандыла. Анга ийнанып, «шыйыхды» деп, килисагъа жыйылып, жау чыракъла жандырып болгъандыла. Ахча, кюмюш, алтын, башха багъалы затла бергендиле килисада бабаслагъа.

Бараз кюн

Ол ыйыкъны ючюнчю кюнюдю. «Бараз»  деген сёз  фарысланы(эртте заманлада отха къуллукъ этип жюрюген къауумладан бир халкъны атыды) ырыслары, отха , суугъа къуллукъ эте келгенлери бла байламлыды.
Буруннгулула ол кюнню бек сыйлыгъа санап, къабырлагъа баргъандыла, нарт обаны къатында малла союп, от этип, анга жау къуюп жандыргъандыла, аш этгендиле.

 Орта кюн

Ол а  ыйыкъны ортасыды. Къургъакълыкъ къысхан жыл таулула ол кюн, жауун тилей, табынып, Раубазыгъа баргъандыла. Аны къучакълап, уппа этип, кёкге къарап, туманлагъа аралып, къарт-къуртхала тилек этгендиле. Гинжилени кийиндиргендиле, алагъа инжиле тизгендиле. «Жауун жаусун» деп, эшикни жуугъандыла. Жауун тилеп, макъаланы сейир кийиндирип , кёллеге атхандыла. Огъурсуз, юйренмеген ажирни союп, башын жерге басдырып, чегет таба къарай, салкъын желлени кюсегендиле.

Байрым кюн

Ыйыкъны бешинчи кюнюн да таулула сыйлы кёргендиле. Айтыугъа кёре , ол кюн Мариям, Мария христиан динден муслийман диннге  кёчгенди да, аны байрамлагъандыла.

Байрым кюнню солуу кюн этгендиле. Таулула ол кюн юйлеринде, аш-азыкъ хазырлагъандыла, солугъандыла. Мариям ючюн уллу байрамла , тойла къурагъандыла. Мажюсюлюк адетлеге ийнанып, байрым кюн ишлегенни харамгъа санагъандыла. Шыйыхды, Исса файгъамбарны анасыды деп, Мариямгъа баш ургъандыла.

Байрым кече тюш кёрселе уа, таулула, барып , аны баш къуртхагъа соруп, аман жанына жораласа, кеслерин къорууларгъа  мал бергендиле. Нохтабауну алгъан  къуртха тюш кёргенни къыйынлыкъдан къутхар, деп тилек этгенди.

Байрым кече тюш кёргенле усталагъа таш салдыргъандыла, къойла берип, хар палахдан, къыйынлыкъдан сакълайдыла деп, минчакъла санагъандыла.

Малкъарлыла тейрилеге ийнанып, кёп ёмюрлерин ашыргъандыла. Таш салдырмакълыкъ, анга ийнанмакълыкъ мажюсюлюк заманладан къалгъанды.

 

Шабат кюн

«Шабат» деген сёз тилибизге  чюйют динден киргенди.   Мусса файгъамбарыбыз  айтханды деп, чюйютлюле шабатда, ишлемей, солугъан этгендиле. Ол кюн от жандыргъанны да уллу гюняхха санагъандыла.

Шабат кюннге таулула бир кёзден къарамагъандыла.  Аланы жартысы аны  огъурлугъа санагъандыла, жартысы уа  ырыслап, харам этип, анга аман бетден къарагъандыла.

Кюн бузулуп, аязмайын созулса, таулула «Шабатда аязмаса, къыяматда аязмаз»,-деп, ол кюнню сакълагъандыла.

Кёпле уа: «Манга шабат кюн жарашмайды»,- деп, ырыслап, ол кюн къоншуларына от да бермегендиле, ахыры да  ишлемей тургъандыла.

Ыйых кюн

Ыйыгъыбыз ол кюн толады. Буруннгулула ол кюн солумай, ишлеп болгъандыла. Ыйых кюнню тейри кюннге санап, сабанларын сугъаргъандыла, малларына къарагъандыла, дарман кырдыкла жыйгъандыла,  Ишлеген къолла ырысхылы болгъандыла.

Мажюсюлюк кезиуде Ыйых деп уллу ийнаныулу шыйых болгъанды. Жетинчиге жетгинчи кюн демей, «ыйых» кюн деп да андан аталгъанды.

Ыйых кюнде юйге келин келип, тогъуз айдан атлап ыйых кюн ол улан тапса, къурманлыкъгъа къолан тууар кесгендиле. Жангы туугъан сабийге ат атап:

«Ёз тейриси насып берсин ёзюнге,
Унутулмай къалсын атынг юсюнгде,
Кертичи бол сёзюнге»,- деп алгъыш этгендиле.
   
  Бу статья Шахмурзаланы Саидни «Таулуну  келендары» деген назму китабына  эмда   алимибиз   Айшаланы Оюсну тинтиулерине кёре хазырланнганды.

Шауаланы Разият.
Поделиться: