ЭКИ ЁМЮРНЮ ОРТАСЫНДА

ХАПАР

Жашау былай терк тюрлене баргъанына сейир этеди Бислиймат. Жашы, туудукълары уа ангыламайдыла аны. Келинле уа бютюнда. Алай не былай деп айтырча, кеси тенглери да къалмагъандыла тийреде. Жашау нёгери Салимни юсюнден а: «Сыфатын окъуна унутханма. Унутмай а, андан бери жюз жыл ётген болур сора», – деучюдю.

Жюз жыл а ётмегенди, аны ол иги биледи. Алай дегенликге, ким ийнанырыкъды, уялгъандан айтады ансы. Салимни сагъынсала уа бек сюеди. Ол, къой кюте барып, къаядан кетгенде, жашына жети жыл бола эди, бюгюн а – алтмышдан атлагъанды. Алда Бислиймат бек кюйген эди, бизни къоюп кетгенсе деп, Салимни терслеп, дау айтып.

«Хадауус жашау сюргенсе, эгечим», – деучю эди Ахмат, экиге айланнган къарындашы, аны эрттен-ингир фермада, кюндюз а бахчада тюйюлгенин эсгере. Алай а, жангыз чирчиги Идрисге ырыслап, Бислиймат бир заманда тарыкъмагъанды къадарындан. Аллахдан да бютюнда. Башхалача жашагъанды. Кертиди, кёп къыйыны кирген ара мюлк былай ажымлы чачылгъанына жарсыйды. Ийнек сауучу болуп тургъанды. Ол заманы эсине тюшсе, къолларына къарайды – кёпленича, ала гырхы тюйюлдюле, сыйдамдыла. Сютден болур. Бети да акъды, жыл санына ушамай, ызлыкъсызды. Ингилиги окъуна къачмагъанды андан.

Танг атдырмай, къарангыда окъуна тебиреучю эди фермагъа. Бюгюн сейир этеди ары къоркъмай къалай барыучусуна. Насыпха, орам айланчында жашагъан Ариука бла Балкъыз да аны сакълап, нёгерлик этип тургъандыла бир бирге. Ала экиси да эртте кетгендиле. Ариуканы алай, аурумай, тёшекде бир-эки кюн жатмай кетгенине сукъланнганла да болгъандыла ол заманда. Сукъланмай а – Балкъыз харип бир кёп жатхан эди, жети жыл чакълы, сёзюн ангылаталмай, санын къымылдаталмай сора. «Аллах ол къыйынлыкъдан сакъласын», – дейди кеси - кесине Бислиймат.

Почтачы къыз, орамны ёрге айланды да, къырал берген пенсиясы тюшдю эсине. Анасы Жумарукъ да. Биринчи кере анга, Къыргъызда тургъанда, пенсия келтиргенлеринде, алыргъа унамай: «Урушда ёлген жашларым ючюн бере болурла, аллыкъ тюйюлме, къызчыкъ! Аланы къанлары ючюн берилген ахчаны къалай алырма?» – деп сюелген эди. Кючден ангылатхан эдиле, пенсия хар кимге да бериледи деп. Алай а ёлюр кюнюне кеси къолу бла этген жюн ишден чыкъгъанны асырагъанды, пенсиядан сом къошмай. Бислиймат да хазырланнган эди ол кюнюне, алай ахча тюрленди да, магъанасы къалмады.

Аллахха шукур, Жумарукъ, кеси тилегенча, туугъан элинде тюшгенди жерге. Анга уа Бислиймат бек къууанады. Атасыны аллай насыбы да болмагъанды. Жатадыла аны юч къарындашы, атасы да киши жерлеринде. Энди уа – башха къыраллада окъуна. Салих – Украинада Акъ Килиса деген ариу атлы шахарда, Ахмат – Латвияда тенгиз къыйырында Лиепая деген гитче шахарчыкъда, атасы Жамболат – Къыргъызстанда, кичи къарындашы Мухаммат а – агъач къыргъан жерде. Жаланда бир сагъыш жылытады аны: эфендиге соргъанды да, ол а керти дунияда, хакъ дунияда чекле жокъдула дегенди. Анга бек ышанады Бислиймат: алай эсе, ала анда биргедиле.

Азияда бек тюйюлгендиле анасы, кеси да чюгюндюр бахчалада. Анда къыйналмагъан бармы эди? Бютюнда биринчи жыллада. Ол кезиуден къайтып, анасыны ахтыннган ауазы эшитилди Бислийматха. «Къалайса, Жумарукъ?» – деселе: «Турама, – дер эди, – башхалыгъы жокъду: сагъышларым – терен, жолум – узакъ, жашауум – тузакъ».

Салим урушдан къайтханда уа, Бислиймат анга баргъанда, тынчайгъан эдиле бичен, отун къайгъыдан. «Отун болуб а, къурай эди отунну, кёз къакъгъынчы, аш бишгинчи жанып кетген», – дейди кеси кесине Бислиймат. Энди уа игиди, суу, отун къайгъы бир кишиде да жокъду. Бусагъатдача тынчлыкълы таулу бир заманда да жашамагъанды.

Алай сагъыш этеди да, сора тыркъ деп, тохтап къалады. Сора айтады кеси-кесине: «Отун, бичен этген жокъ, сабаннга урлукъ атхан да жокъну орунундады элде – жашау татыусуз болгъанды. Тынчлыкълыды, алай а магъанасызды». Жашы Идрис да жарсыйды анга, бирде ушакъ эте келселе.

Анасына айтмаса да, жашлары бла ушагъы тереннге кетгени жарсытады Идрисни. Жангыз ол тутады бу орамда ийнек. Аны да тутма дейдиле жашлары. «Угъай тутама дей эсенг а, биченни сатып алгъан тынчды, анга заманынгы, къарыуунгу да къоратып айланмай», – дейдиле. Келтиредиле, жарсытмайдыла, темир жипле бла къысылгъан тёртгюл къысымланы. Бислиймат а ангылайды, алгъынча болмай, ала башха тюрлю ийис этгенлерин.

Алай оноу этдиле да, бахчаны жартысына терекле орнатдыла: алма, кертме, шаптал, эрик, балли. Бир да ариу чагъадыла. Бислиймат бек сюеди анда олтурургъа. Бир ариу узун аркъалы шинтик да салгъандыла кертме терекни салкъынында, ынналарын къууандырабыз деп. Бахчада ишлерге уа не жашла, не жангы келинле сюймейдиле. Бир он-онбеш тизгин салсала да, андан ары уа батмайдыла. Эриннгенден да угъай, кереклерин тапхандан. Бислийматха сормайдыла, келиннге да тынгыламайдыла. Ол да сёзю бла къыйнамайды аланы.

«Андан къарыусуздула жаш адамла, – дейди Бислиймат сагъышларында. – Ишлей, чыныгъа юйренмеселе, стол артында олтургъанлада не къарыу-кюч?»

Ичинден а: «Жашчыкъны атасы, харип, Азиядан къайтханда, тёгерекге айланып келип: «Бузулгъандыла биченлик жерлерибиз. Чалмай турсанг, хансы да жукъарады, жер да юлкюлю болады», – деген эди. Бирге тазалагъандыла артда, эл саулай чыгъып, чаллыкъ жерлени. Къара шауданны, Элмырзаланы тюбюндегин да алай азатлап, ариу бетлерин ачхан эдиле. Агъачны да тазалагъан эдиле къуругъан терекледен къартла, жашла, бирден болуп», – деп сагъышланып, чегет бетинде къара агъачха къарады.

Келинлеге бек ыразыды Бислиймат. Бир-эки кере тилегенди да, энди сууну къара шаудандан келтирип къайнатадыла чай. «Ол быргъыла бла келген суу да анданды», – деп кюледиле къоншула. Билмейдиле татыуун. Андан кюледиле.