«Врач айтмай, ашдан тыйылыргъа жарамайды»

Бизни республикада субай болама деп ауруп, ызы бла ёлюп кетгенле болгъандыла. Арыкъ болургъа кюрешгенле кёпдюле, ала барысы да диетала тутаргъа кюрешедиле. Алай бир-бирде ол диеталаны хаталарындан больницагъа окъуна тюшедиле. Саулукъну бузмай, артыкъ килограммланы къалай кетерирге боллукъду? Аны юсюнден терапевт  Сардиянланы Азамат бла ушакъ этгенбиз.

- Азамат, бусагъатда диетологла бек кёпдюле. Алай аланы айтханларын этерге базынмайбыз…

- Тюз этесиз. Арыкъ болургъа сюе эсегиз, биринчиден, кесигизни терапевтигиз бла кенгешигиз. Диетологланы асламысыны медицина билимлери жокъду. Ала сизни аурууларыгъызны, саулугъугъузну энчи шартларын билмейдиле. Диетолог жазгъанны участковый врачыгъызгъа кёргюзтюгюз. Хау, семизлик кёп ауруула къозгъайды, алай доктор бла да келишмей, ашдан тыйылып къалсагъыз, ёлюп къалыргъа да болады. Жаш адамланы араларында анорексиядан къыйналгъанла кёпдюле, асыры арыкъ болгъанларындан не окъугъан, не ишлеген эталмайдыла.

- Саулукъну бузмай не этерге боллукъду? Бирле айтадыла: жемиш, кёгет суу бек хайырлыды, аны дайым да ичерге жарайды, деп.

- Угъай! Пакетлеге къуюлгъан суулагъа бал тузну эм консервантланы кёп къошадыла. Жангы сыгъылгъанлада уа жемиш кислотала кёпдюле, клетчатка жемишлени кеслериндегиден эсе, азды. Ол себепден а, жемишлени ашаргъа кеслерин сайларгъа керекди – алада бизни токъ этген волокно асламды.

- Суусун диетала аш орунну гитче этерге болушадыла деген оюм а тюзмюдю?

- Терсди. Аш орун – мышцаладан къуралгъан машокду. Ашагъан заманыбызда ол керилген-созулгъан этеди, артда уа ол, жыйырылып, тёрели ёлчемине къайтады. Аны гитче этер ючюн, жаланда хирургия амал хайырланылады. Диетаны тутхан заманыгъызда аз аш ашаргъа эм аз суу ичерге юйренип къаласыз.

- Бир-бир продуктла (ананас, грейпфрут, сельдерей, хобустадан жарашдырылгъан шорпа, хантус) жауну кюйдюрюрге боллукъдула, деген хапар жюрюйдю семизлени араларында. Медицина не айтады аны юсюнден?

- Жауну кюйдюрген продуктла жокъдула. Аланы бир-бирлери (ала да кофеин бла бирге) ашны эриуюн терклендиредиле, алай бир белгили кезиучюкледе, ол себепден а ол продуктла адамны ауурлугъун азайтмайдыла.

Дагъыда чертирге сюеме: кёп тинтиуле кёргюзтгенлерича, ундан этилген эм татлы ашарыкъла, марданы билсегиз, семиртмейдиле, алай алада жау аз болургъа керекди. Былайда сёз тортланы неда пирожныйлени юслеринден бармайды, алада жау кёпдю. Жашил чай да этмейди арыкъ. Аллай чайда (чагъырда, жемишледе эм кёгетледеча) полифенолла – артериялагъа хаталы холестиринни кетерген веществола кёпдюле, ол хайырлыды.

-Битим жауланы эм чабакъны юсюнден да айтсагъыз эди?

-Битим жаулада жау 97-98 процент болады. Ала семизликни бек къошхан продуктладыла. Болсада битим жаула, эт жаулача, тюйюлдюле – атеросклерозну айнытмайдыла.

Чабакъда жау этдегинден аз тюйюлдю. Сёз ючюн, скумбрияны неда лососьну 100 граммында 12 грамм жау барды, тууар этни 100 граммында ол 3 граммды. Жаулары кёп чабакълада (сёмга, макрель, сардина, селёдка эм анчоус) омега-3 жау кислота кёпдю.

- Алма уксус арыкъ этемиди?

- Уксус хайырланылса, адамны чархында жаула аз боладыла, деп илмуда шагъатлыкъ жокъду. Алай  суугъа уксус къошулуп ичилсе, аш орун-чеги трактны эски ауруулары къозгъаладыла. Сохуранлары кёбюрек болгъан адамлагъа аллайны ичерге жарамайды, бютюнда бег а эрттенликде ач къарангылай.

Ётмекни юсюнден да айтайым: акъ ётмекде калорияла, къышхыр къошулуп этилген ётмекдегиледен эсе, аздыла. Жюз грамм батонда калорияла, къышхырдан этилген ётмекде болгъан тенгли бирдиле. Алай къышхырдан этилген ётмекде клетчатка эм магний кёпдюле, ала ашарыкъланы эриулерин терклендиредиле.

- Биз тууар этсиз болмайбыз. Ол игимиди, аманмыды?

- Къызыл эт саулукъгъа хата келтиреди эм ауурлукъну азайыууна чырмау этеди, кесинде да холестерин кёбюрекди. Алай саулукъгъа керекли веществола (белок, темир  эм цинк да) да бардыла. Семизлиги кёрюнмеген эт  ашагъыз. Ашарыкъ эте туруп, аны юсюнде кёрюнюп тургъан семизин кетерирге керекди.

- Жемишлени эм татлы затланы, десертнича, ашайбыз. Тюзмюдю ол?

- Угъай. Ауузланнгандан сора бир кесек замандан ашаргъа керекди жемишлени. Толу аш оруннга жемишле да къошулсала, асламысында къарынны аурутадыла, кёпчютедиле, газны артыгъы бла къурайдыла. Жемишлени жаланда  ауузланыуланы араларында ашасагъыз, хайырлыды. Татлы ашарыкъланы да алай хайырлансагъыз, тапды.