Акъсакъалланы жюрек къыйынлары

Хапар

Чепеллеу бла Хамбий элде эки абадан акъсакъал туугъанлы бери да бир орамда жашайдыла. Кеслерини да жыл санлары тенгшидиле.

Иги тенгледиле. Бир бирсиз ары-бери бир да чыкъмазла. Элде жумуш болуп, жамауат жыйылыргъа тюшсе, Чепеллеу бла Хамбийни анда кёрюрсе. Бир бирсиз да болалмайдыла. Бир бирге чамлары-лакъырдалары да къурумайдыла.

Бирде уа оздуруп окъуна къоядыла. Ачыуланыр халгъа окъуна жетедиле. Ол заманда арагъа сабыр адам кирип, ариу-ариу айтып, аланы тынчайтады.

Андан сора, энди быланы экисин бир жерде кёрмезсе деп турсанг, келирле экиси да уллу ныгъышха, гулоч таякъларына таяна. Ойнай-кюле келирле, жаш заманларын эсге тюшюре.

- Эсингдемиди, уллу ташыуулда, Сары тала жайлыкъла башында тургъаныбызда, эмилик ат алып къачхан эди мени. Жорта барып, зыгъырлы къолгъа киргенден сора тохтагъан эди да. Мен да аны юсюнде топ кибик секирип бара эдим. Алан, тохта, ол заманда манга ненча жыл бола болур эди? Тейри, акъылбалыкъгъа да жетген болмаз эдим. Тюз топ кибик секирип баргъан эдим ат юсюнде. Иер къашындан къаты тутуп, андан жыгъылмай къалгъан эдим, - дер Чеппелеу.

- Хау, эсимдеди. Къызлагъа къарап, айланнган хайт деген заманым. Ахыяны уллу къызы бла сёлеше тургъан кезиуюм. Алайда бир затчыкъны айтыргъа унутуп къойгъанса. Абаданла жетип, сени атдан тюшюрген кезиуде, шалпарынг жибип тура эди да. Аны уа нек сагъынмадынг?, – дер Хамбий да.

- Не хапарла айтаса? Сен Ахыяны къызына къачан сёлешгенсе? Ол бизден иги да тамата эди. Сен андан эсе Ахыяны топпанбаш къазыны юсюнден айт. Аны орамда кёрсенг, андан къачып школгъа бахчала бла барыучу эдинг да.

Алай эте, эки акъсакъал да, бир бирлерине жолукъсала, чам-лакъырда да эте, сабий-жаш заманларын эсгере тургъандыла. Аланы сёзлерине кёре, хапарларына къошулуп, бирине бир терс сёз айтыб а бир да кёрме. Эки гулоч таякъ да сыртынга жетер эди.

Жума намазгъа жюрюп тебирегенлеринде, Чепеллеу шуёхуна алаша агъач шинтик ишлеп береди. Юсюне да ийленнген къозу тери уруп. Аякъ кийим кийген-тешген заманда аны хайырланырча.

Хамбий аны бек аяулу жюрютгенди. Бир жол ауруп больницагъа тюшеди. Элде уа ол аны ахыр ауруу болур деп хапар жайылды. Ол кюнледе Чеппелеу межгитге келсе, Хамбийге берген шинтикчигинде бир башха киши олтуруп турады. Чеппелеу ол адамны тюртюп, бир жанына жыгъып: «Мени шуёхум алыкъа сауду. Ол да, мен да дуниядан кетип, экибизни да бастырып бошагъандан сора ие бола турурса мынга», - дейди.

Быланы юслеринден элде кёп тюрлю хапарла жюрюйдюле. Бирде уа, болмагъан затны да алагъа къошуп къоядыла.

Къалай эсе да сёз элни юсюнден айтылса, бу эки адамны атлары сагъынылмай къалмайдыла. Не уа Чепеллеу бла Хамбийни юсюнден хапар барса, ала уа бу эллиледиле деп, элни аты да айтылады.

Бир жол а билмей, сунмай тургъанлай, бир бирлерине бек ачыуландыла. «Ёмюрде къатынга бармам», - деди Хамбий. «Ёлюп кетсем да, сени атынгы сагъынмам. Сен алгъа ёлсенг, жаназынга сюелмем. Мен алгъа ёлсем, дууама аягъынгы бастырма», - деди Чеппелеу да.

Аланы къайгъыларына битеу эл жарсыды. Ныгъышчы акъсакъалла аланы жарашдырыргъа амалла излейдиле. Алай бла ыйыкъ озады, дагъыда аллай бир. Элде ойнагъан, кюлген да жокъ. Орамда окъуна хазна адам кёрмезсе. Алай къауум заман озду.

Кюнлени биринде Хамбий келди Чеппелеуню юйюне. Къабакъ эшикни аллындан къычырады: «Бери чыкъ», - деп. Бу жолгъа дери сормай кириучю юйюне, арбазына да атламады, шуёхуну атын да айтмады.

Чеппелеу да чыкъды. Шуёхуну аллына келип, сёз айтмай сюелди. Хамбий анга: «Алгъаракълада ёнкючге алгъан ахчамы къайтар», - дейди.

Ол а кёп сагъыш эте турмай: «Къаллай бир алгъан эдим», - деп сорады. «Алгъанынгы уа унутханса, къаллай бир берлигинги да билмейсе. Сылхыр бола тебирегенсе. Беш тюмен берликсе», - деп, къатыракъ сёлешди.

Чепеллеу сабыр акъсакъал эди. Шуёхуну халиси тюрленип тургъанын агъылап, бир зат да айтмай, юйге кирип кетди да, ахча алып келип, Хамбийге берди. Ол да, ахчаны хуржуннга салып, юйюне кетди.

Шуёху кетгенден сора Чеппелеу кёп сагъыш этди, Хамбийден къачан ёнкюч ахча алгъанма деп. Бир да эсине келтиралмады.

Дагъыда къауум кюн озду. Бир эрттен бла биягъы Хамбий Чеппелеуге келди. Бу жол къычыра да турмады. Тюзюнлей отоугъа кирип барды. Шуёху стол башында, юйдегиси, сабийлери аны тёгерегинде, усхар эте турадыла.

Алайдагъыла барысы да ёрге къопдула. Хамбий а арлакъда бош тургъан шинтикни алды да, келтирип Чеппелеуню онг жанына салып олтурду. Шуёхуну бетине къарай кетди да: «Сен не тюрлю адамса, андан бери къаллай бир къыйналып турама. Сен ёмюрде биреуден ёнкюч ахча алмагъанса. Ол ачыуланып тургъан кезиуюмде, сен менден ёнкюч ахча алып тюш кёрген эдим. Ол къызыуум бла келип андан ахча дау этген эдим. Сен а, алмагъанма деп айтмагъанса. Битеу мюлкюмю алсанг да, мен аны санга дауларгъа керек тюйюл эдим», - дегенни айтып, ахчаны столгъа салды.

Олтургъанла къарамларын, кезиу-кезиу Хамбийге бла Чеппелеуге бурадыла.

Чеппелеу а бираз сагъыш эте кетди да: «Ай юйюнге ахчала жаусун! Мени да андан бери тынчлыгъым къуругъанды. Къачан, нек алгъан болурма муну ахчасын деп, къаллай бир сагъыш этгенме. Къаллай бир къыйналгъанма. Битеу гюняхларым да кёчген болурла санга. Ахчаны да аллыкъ тюйюлме», - дегенни айтып, шуёхуну бетине къарап къалды.

Была энтта бир къайгъы этип къоярла деп, Чеппелеуню юйдегиси Азиза ышарды. Сора сабийле кюлюп тебиредиле. Кюлкю уллудан-уллу болуп барады. Къартла бираз къарай кетдиле да, ала да къошулдула кюлкюге.

Сора бираздан экиси да эл алагъа тебиредиле. Жаш заманларын эсгере, ойнай-кюле уллу ныгъышха жетдиле. Алайда олтуруп, хапарларын бардырадыла. Бираздан алайгъа кёпле келдиле. Ныгъыш толу болду. Эки акъсакъалны жарашханларын кёрген адамланы да бетлери жарыдыла.