Ишлемеген тишлемейди

Ахыры. Аллы 15 мартда чыкъгъанды.

Нальчик сууну боюнунда не къасмакъ неда чум терек жокъду. Аланы, тышындан келип, душман къырмагъанды, кесибиз жокъ этгенбиз. Къалай? Жыяр ючюн, кесип, сындырып. Алыкъа тауусулмагъан, анда-мында узакъ суу ырбынлада къалгъан къасмакъны сатадыла. Жылдан-жылгъа, багъасы кётюрюле баргъаннга кере, артына чыгъа турабыз. Чум а не замандан бери жокъду. Базарда, уллу машокну аллына салып, бир тиширыу чынар сата тургъанын кёрюп, сейир-тамашагъа къалып, къууанама. Таулу къатын сунуп сорсам, ол а азербайджанлы болуп чыгъады. Аны бла ушакъ этгенимде, ол былай ангылатды: «Бизде чынарны жыяргъа къоядыла, кесерге уа бир адамны эркинлиги жокъду». Биз а кесебиз, тамблагъы кюнню эсибизге алмай, келе тургъан телюге не къоябыз деп ойламай, тегерекни халек эте турабыз».

Биченлик, чаллыкъ жерлерибизни аман ханс, чырпы басып баргъанлы, ташлары артылмай, суу ызлары тазаланмай, ишленмей тургъанлы ненча жыл болады? Бий бла къул айырылгъан 1863 жылда бизни бла къоншуда жашагъан халкъла тюздеги сып-сыйдам сюргю жерни десятинасына 15 сом берип алгъан эселе, таулула уа кеслерини ташлы, тёшлю жерлерини хар десятинасына башда сагъынылгъан багъадан эсе эки, юч кереге кёп тёлегендиле. Аллай жерден хайыр алыр ючюн, алагъа къаллай бир къыйын салыннганды, къаллай бир тер тёгюлгенди.

Алгъаракълада колхозладан, жер тилеп, узакълагъа барып, картоф салыргъа кюрешиучю эдик. Шёндю уа ишсизле топпа-толу болгъанлыкъгъа, эллени тёгерегинде боппа-бош иесиз сабанла сюрюлмей тургъанлы ненча жыл болады? Базукланы ойнап сындыргъан, тутушургъа нёгер излеген жашларыбыз къайдадыла? Къарт аналарыны пенсияларын марап, ишлерге сюмей айланадыла, омакъ жашаргъа уа угъай демейдиле ала.

Саулугъундан тарыкъмагъаннга тюбемей башлагъанбыз. Жаш адамла окъуна жарсыйдыла. Аллай халгъа сейир этерча тюйюлдю. Эрттенликде эртте туруп, ийнек саумасанг, отун жармасанг, чалгъы тартмасанг, басха, сенек бла дырын жыймасанг, жер къазмасанг, къой кютмесенг, къыйырда жатмасанг, хуна къаламасанг, къысхасы, санынгы ийлемесенг, аурумай къалай къалгъын?

Онтогъузунчу ёмюрню ахырында немисли алим, этнограф Готфрид Мерцбахер, Кавказда айланып, 1901 жылда «По горным районам Кавказа» деген китапны чыгъаргъанды. Анда бизни халкъны юсюнден былай жазады:

 «Малкъарлыланы тыш сыфатлары сейир ариуду, ала жумушакъ халлы, къылыкълы адамладыла, къонакъбайлыкъгъа чомартдыла, бир бирлерине къарындаш ниетлидиле. Эр кишиле уллу гуппур бурунлуладыла, иничке беллиле, тюп жаякълары кенгирек, боюнлары къысхаракъ болгъанлыкъгъа, ол шартчыкъла келбетликлерин бузмайдыла.

Бу тау кийикли жерни тиширыулары уа ариулукъ бла Европаны сайлама бийчелерин узакъ озадыла. Ала субайдыла, ёсюмлюдюле, жарыкъ жилтинли къара кёзлюдюле, къалын чачлыдыла. Аланы тап чертилген эринлерине, къурум бояулу дугъум чачларына, къара кёзлерине, ариу ингиликли бетлерине акъ жаулукъ аламат жарашады».

Битеу дуниягъа атларын бу формада айтдыргъан, беллерин эр кишилени шым баулары бла ёнчелеучю тиширыуларыбыз энди неге ушайдыла? Ишлерге сюймейдиле, юйде бош тургъанла да кёпдюле, аллыбызда бош тургъан бахчаланы окъуна хайырланмайбыз?

Мени эгечим, къартлыкъ хорлап башлагъынчы, тёрт сотка жерден алгъан тирлик бла беш-алты юйню жалчытыучу эди. Бюгюн а къайтарып айтама, ишленмей, къазылмай, абери салынмай, ёресин мурса басып тургъан бахчаланы ким кёрмейди.

Кёчгюнчюлюкню кюнлерин кёпле тутадыла эслеринде. Къуру къоллу, жап-жалан жерде, инсан тенглигибиз сыйырылып, тутмакъ лагерьледеча, тургъан кёзиуюбюзде окъуна, таулу халкъ, иш келлюлюгю асыры сыйыннгысыздан, жаланда юч- терт жылдан ёмюрледе былайлада, ата журтларында жашагъан халкъланы къолайлы жашау этиу бла озгъан эди. Ол заманлада буруннгулуланы:      «Ишлемеген тишлемейди» деген айтыулары таулуланы байракълары эди. Бу акъылман чакъырыу, аманат сёзле унутула барадыла.

Поделиться: