Дуния байлыкъ – адамлыкъ

Малкъар халкъ туугъан жеринден зор бла кёчюрюлгюнчю, Азаматланы Жагъафар Ленинчи окъуу шахарчыкъны зоотехникле хазырлагъан бёлюмюнде окъугъанды. 1944 жылны мартыны жетинчи кюнюнде аны эгечи Нашхо ауушуп къалгъанын да Нальчикде эшитген эди. Бушууу акъылын бийлеп, Огъары Малкъаргъа да жаяулай тебирегенди. Бабугент тийресине жетгенинде, анга эки оруслу солдат тюбейдиле да, жашны жаяу нек болгъанын, нек жиляп баргъанын да сорадыла. Ол хапарын айтханда уа, солдатла бир бирге къарашып: «Терк бол. Эгечинги ауушханы уа аны кесине иги окъунамы болур…» - дейдиле. Жагъафар алагъа соруулу къарагъанында, была малкъар халкъны туугъан жеринден зор бла кёчюрюрге хазырланыуну къыстау баргъанын билдиредиле.

Терк барып да къалай жетген болур эди… Келгенинде, эгечин да ашыкъ-бушукъ асырап тура эдиле. Аны ёксюзлей къалгъан юч сабийчигин да жапсара, ала халкъны кёчюрюллюгюн энди билгенлери ючюн, жолгъа алыр затларын хазырлайдыла. Ала алай эте тургъунчу уа,  Нашхону къарт къайын атасы да сегизинчи мартны эрттенлигинде ёлюп къалады. Абызырап тургъан сабийле, бирсиле да бютюнда апчыйдыла.

Сабийле кеслери уа Герийладан болгъандыла. Бу кезиуде аталары Амаш да юйде тюйюл эди, урушда болгъанды. Аны (Амашны) анасы да алгъаракълада ауруудан тюзелмей ауушхан эди да, ёксюзлеге къарар адам да къалмагъанды. Аны себепли къызларындан туугъанчыкъланы Азаматлары кеслерине алып, апчытмазгъа кюрешип къарагъандыла.

Алай бла уа Къазахстаннга Жагъафарны ата-анасы, тёрт эгечи бла бирге Герийланы Амашны эки жашчыгъы бла къызчыгъы да кёчюрюлгендиле. Кёчгюнчюлюкню аллында жыллада уа Жагъафаргъа Жангоразланы Шеймат бла некях этилип эди. Халкъны эшелонлагъа къуйгъанларында да, эки юйюр да (Азаматлары, Жангоразлары да) бир вагоннга тюшюп къаладыла. Ол да къадарны бир буйругъу болур эди…

Жагъафар вагоннга мине туруп, бир жаш адам анга: «Къарындашым, мен сизге болушайым», - дейди. Ол а аны хыйла этгенин ангылаялмагъанды. Алай бла Азаматлары жолгъа хазырлагъан азыкъларындан да къурулай къалгъандыла. Таматала тёзерге кюрешселе да, сабийлеге ачлыкъны къыйынлыгъын къалай кётюрюрге боллугъун а ангылатырча тюйюлдю. Эки юйюр да тапханчыкъларын юлешип, вагонда алай кечиннгендиле. Сабийлени аш излеп жилягъанларын, ол кезиуде алагъа болушлукъ этгенлени да кеси ёлюп кетгинчи унутмагъанды.

Къазахстанда да Жангоразлары, Азаматлары да бир жерге – «Вишневский» совхозха – тюшгендиле. Эр кишиле совхозда ишлеп, тиширыула да фронтдагъылагъа жюн затла эшип тургъандыла.

Ким биледи, халкъны уруш, кёчгюнчюлюк къыйнагъан кезиуде насыпны да бир жилтинлери къалгъан болур эселе да… Халкъ бу жердеги жашаугъа, халгъа-болумгъа да тюшюннгенден сора, Жагъафар Малкъарда анга некях этилип къалгъан къыз бла бир юйюр къурайды.

Алай бла юйюрню башчысы тракторда, Шеймат а уруш жыллада темир жолда ишлеп тургъандыла. Азаматланы уллу юйюрлери бир бирлерине билеклик этип жашагъандыла. Кеслерини сабийлери болгъунчу да ёксюзлеге – Ахманнга, Нанийге, Назифагъа – Шеймат аналыкъ этип тургъанды. Ала уа аны къолуна бек гитчечиклей тюшгендиле. Таматаларына алыкъа алты жыл да толмагъан эди.

Алай эсе да, огъурлу тиширыу махтауну кесине алыргъа бир заманда да излемегенди. «Къайын къызларым Нажабат бла Буслиймат болушлукъ этмеселе эди, мен не хазна ана болалыр эдим ёксюзлеге», - деп къоюучу эди. Ала уа Шейматха «мама» деп айтхандыла хар заманда да.

Къазахстанны жангы тын жерлерин хайырланыу башланнганда да, Жагъафар ол ишге битеу кючю, эси бла да берилген механизаторладан бири болгъанды. Бу ишге кесини уллу юлюшюн къошханы бла байламлы уа 1956 жылны 20  октябринде СССР-ни Баш Советини Президиумуну Указы бла ол «Жангы жерлени хайырланыу ючюн» деген майдал бла саугъаланнганды.

Жагъафар бла Шеймат жамауат бла бирге сынагъан къыйынлыкъларына халкъча тёзген да этгендиле. Тиширыуну жюреги уа фронтдагъы къарындашларына бек инжилгенди. Таматалары Махти урушха Огъары Малкъардан кетгенди. Юйде уа аны жашчыгъы бла къызчыгъы да къалгъандыла. Гитче къарындашы Шамшудин а къазауат башланнган кезиуде аскер борчун толтура эди. Фронтха да андан чакъырылгъанды, юйдегили да болмагъанды.

Уруш бошалгъанда, хар юйюр да сакълагъанды кесини адамларын. Махтини, Шамшудинни да ата-аналары, эгечлери, сабийлери умут юзмей сакълагъандыла. Махти къайтханды фронтдан, юйюрюн-юйдегисин да тапханды. Анга дагъыда эки  къызчыкъ бла жашчыкъ да туугъандыла.

Герийланы Амашны юч сабийчиги да сакълагъандыла аны урушдан. Алай, жарсыугъа, ол андан къайтмагъанды. Бу сабийлени тюз жолгъа салгъан да Азаматлары болгъандыла. Хар бирин окъутхандыла, юйдегили да этгендиле.

 Шамшудин  да къайтмагъанды фронтдан, жарсыугъа. Аны уа эгечи кеси ёлюп кетгинчиге дери сакълагъанлай тургъанды.

 Къазахстандан  Кавказгъа Азаматланы юйюр жетмишинчи жыллада келгенди. Ала Хасанияда тохташхандыла. Жагъафар бла Шеймат уллу юйюр ёсдюргендиле. Жети сабийни иги ызгъа салып, жашау жолгъа чыгъаргъандыла. Аланы араларында  устазла, врачла, предпринимательле да бардыла.

Бу огъурлу адамла бирге уа элли жылны жашагъандыла. Не кёп къыйынлыкъ кёрген эселе да, жашаугъа сюймекликлерин тас этмегендиле. «Жер юсюнде адамлыкъдан уллу байлыкъ жокъду. Аны багъалай билирге керекбиз, ёсюп келгенлени да аны магъанасына тюшюндюрюрге борчлубуз», - дегенлей жашагъандыла. Огъурлу  тиширыу а аналыкъны биринчи эм экинчи даражалы майдаллары, «Ана махтаулукъну ордени» бла да саугъаланнганды.