Ана тилни терен билирге итинедиле

Сабий китапханалада уруннганланы жамауат ишлери бир заманда да тохтамайды. Бизни республикада жашагъан халкъланы тарыхларына, миллет тиллерибизге аталгъан эришиуле да быллай жерледе дайым болгъанлай турадыла. Бу бара тургъан жыл библиотекачылагъа «Бизни тамырыбыз. Халкъ чыгъармачылыкъны окъуйбуз» деген халкъла аралы акция бла башланнганды. Ол акцияны мураты Россейни халкъларыны ёсе келген тёлюлери башха маданиятланы, башха динлени келечилери бир бирге намыс-сый берсинле, бир бирни ангыларгъа, бир бирге тёзерге юйренсинле деп, алайды.

«Ана тилим, мени бла шуёх бол!» деген аты бла республиканы Б. Пачев атлы сабий библиотекасында февральны ахыр кюнлеринде болгъан эришиу да ол проектни чеклеринде баргъанды. Анга Нальчик шахарны, Бахсан районну Атажукино элини бла Черек районну Аушигер элини школчулары къатышхандыла – бары да алтмыш беш окъуучу.

Бу эришиуню ишин къонакъбай сабий китапхананы баш библиотекачысы Лариса Яхтанигова бардыргъанды. Ол биринчи ары келгенлени бу акциягъа аталгъан китап кёрмюч бла таныш этгенди. Анда уа халкъ чыгъармачылыкъ – эпос, жомакъла, таурухла, андан сора да Россейни бла Къабарты-Малкъарны жазыучуларыны орус, малкъар, къабарты тилледе китаплары киргендиле.

Лариса Яхтанигова сабийлеге ана тилни жашауда магъанасыны юсюнден, Россейде аны сакълар ючюн этилген ишлени да санап, алай хапарлагъанды.  «Ана тиллени халкъла аралы кюнлерин белгилеу 2000 жылда февральда башланнганды. Ол затха къайгъыргъан адамла этгендиле аллай оноуну. Бусагъатда кёп адам, ана тиллеринден ёнгелеп, кёп жюрюген тиллени сайлайдыла. Ма ол себепден, болумну тюзетир ючюн, миллет тиллеге артыкъ эс бурулуп башлагъанды. Биз, библиотекачыла, ана тилден бла адабиятдан дерс берген устазла бла биргелей ана тилге, тарыхыбызгъа, ата-бабаларыбыз минг жылла бла жыйгъан адет-тёрелеге сакъ болургъа чакъырабыз сизни», – дегенди ол.

«Бизни тамырларыбыз. Халкъ чыгъармачылыкъны окъуйбуз» деген акцияны чеклеринде, «Фольклор ныгъышчыкъ» деп аталып, малкъар эм къабарты  жомакъла айтылгъандыла. Библиотекачы, юлгюле да келтирип, сабийлеге халкъ чыгъармачылыкъны тюрлюлерини юслеринден къысха билдириуле этгенди. Ызы бла окъуучула башха оюннга кёчгендиле: «Кесинги халкъынгы нарт сёзлерин эсге тюшюр», «Нарт сёзлени магъаналарын ангылат» деген соруулагъа кёре, къаллай нарт сёзле, айтыула билгенлерин кёргюзтюп, аланы орус тилге кёчюрюп, ол жаны бла да эришгендиле ала.

Сабийлени окъууларына багъа бичгенле уа  Б. Пачев атлы сабий библиотеканы таматасы Светлана Хатуева, филология илмуланы кандидаты, Къабарты-Малкъар къырал университетде социал-гуманитар институтну устазы Загират Хашхожева, республиканы Журналистле союзуну таматасыны къуллугъун толтургъан Шауаланы Разият, назмучу Газаланы Аминат болгъандыла.

Загират Талибовна жаш тёлюге ата-бабаларыбыз къойгъан маданият, санат байлыкъны унутургъа жарамагъанын, халкъны иги тёрелеринде бир бирни сюйюп, ариу кёрюп, жарашып жашаргъа кереклисин ангылатханды эм сабийлеге, аланы устазларына, ата-аналарына да саулукъ, жетишимле тежегенди.

Шауаланы Разият ана тилден бла адабиятдан окъутхан устазланы сабийле бла байламлыкълары былай ариу болгъанына къууаннганын билдиргенди.  «Биз былайда устазла окъуучуларына къалай къайгъыргъанларын кёрюп турабыз. Сиз аланы къууандыргъаныгъызны да. Сау болугъуз. Хар не да ана тилден, халкъынгы адеп-къылыгъындан, адет-тёресинден башланады. Сиз ол затланы сыйлы кёрсегиз, бир заманда да абынырыкъ тюйюлсюз. Ана тилигизни сюйюгюз, ана тилде сёлешигиз!» – деп эсгертгенди ол.

Эришиуде сабийлени барысына да бирча онгла берилгендиле. Жыл санларына кёре ала юч къауумгъа бёлюннгендиле: 6–8-жыллыкъла, 9–11-жыллыкъла, 12–16-жыллыкъла. Ала орус, малкъар, къабарты, ингилиз тилледе назму, хапар да айтхандыла. Кеслери жазгъанланы окъугъанла да болгъандыла.

Малкъар тилде кёп чыгъарма айтылмагъаны, бизден бу эришиулеге аз сабий къатышханы жарсытхан эди, кертисин айтханда. Алай ала: гитчечикледе Нальчикде 2-чи номерли лицейден Асанланы Амира бла 9-чу номерли школдан Къалабекланы Мурат, таматалада 75-чи номерли прогимназиядан Тёппеланы Малика бла 29-чу номерли школдан Бапыналаны Расул, сора Аушигерден Башийланы Саида бла Сулейман шатык назму, хапар айтып, ары келгенлени къууандыргъандыла. Саида уа  бек сыйлы саугъагъа тийишли болгъанды. Къалгъан малкъарлы жашла бла къызла да алчы жерлеге чыкъгъандыла. Аланы бу жетишимлерин Сабий эм жаш тёлю китапны битеуроссей ыйыгъыны байрамында белгилерикдиле. 

Ана тилни гитчеликден билген игиди. Башха не зат унутулса да, кёп тыш къырал тилле билсенг да, ол сабийлей эсинге тюшген санга сау жашау узуну къуллукъ этерикди.