Батырлыгъы бла энчи болгъанды

Белгили уучу Уллубашланы Башулукну жашы Уучу, айтыугъа кёре, туугъан да, жашагъан да Малкъар ауузунда Шауурдат деген элде этгенди, къабыры да андады. Тарыхда аны не ёмюрде, къайсы жыллада жашагъанына шагъатлыкъ этген бир тюрлю шарт жокъду, алай аны туугъаны-туудугъуну юслеринден бир къауум шартла эсгере кетейик.

Онжетинчи ёмюрню аллында Малкъарда ёлет ауруу жайылады, кёп адам къырылады. Сау къалгъанла къоркъуусуз жерлеге къачадыла. Аланы араларында Уллубашладан да бир ненча юйюр болады. Ала кърымлыла жашагъан жерде тохташадыла.

Алайда Уллубашланы Башулук деген киши ханнга - Мустафагъа - жылкъычы болады. Бир бёлек замандан аны жылкъысында болмагъанча бир ариу, акътуякъ, мангылайында да жулдуз къашхасы бла тай тууады. Аны хан Башулукга иги ишлегени ючюн саугъагъа береди. Ол а тайны тюз жаныча кёреди, кече-кюн деп къарамай, аны сылап-сыйпап, керегин тапдырып ёсдюреди.

Ат бек къарыулу эм ариу ажир болады. Не айтдыраса, жылкъычы анга бек ёхтемленип минеди. Аллай кюнлени биринде къошлагъа къарай келген хан улу Хусей ажирни кёреди да, анга кёзю къарайды, манга бер, деп тилейди.  Алай Башулук унамайды. Аны намысын кёрмегени жаш аны жаратмайды, ол жылкъычыны къамичи бла сермейди. Ёхтем таулу аны алай этгенин кётюралмайды, эрлай, къамасын чыгъарады да, Хусейни урады. Алайда ол жан алады. Къуугъундан къача, Башулук ажирни бурун сюеклерин турдуруп ёлтюреди. Андан ары ол тар тау жолла бла жаяулай Малкъаргъа жетеди. Ол заманда анда бийлик этип тургъан Абайлары муну келгенине ыразы болмайдыла, эл нёгерге да алмайдыла.

Жигит, жигер да Башулук, ол затлагъа да эс бурмай, Черек сууну жагъасында, Зиришти деген жерде, юй ишлейди, къойла, эчкиле да къурап, алайда жашау этип тебирейди. Юйдегили болады, анга алты сабий да тууады. Башулук, жерин жаратмай, жашау этерге башха журт излейди. Жюреги тартхан тукъуму бурун тургъан Шауурдатха келеди. Анда да журт салады. Бир жол, жаз башында жашлары бла сабанлыкъда ишлей тургъанлай, алайгъа тау бийле - Абайладан эки жаш - келедиле да, жер юлюш ючюн даулашадыла. Алайда Абайлары бла Башулукну жашлары сёз боладыла, артлары тюйюшге къалады. Къанбот къамасы бла Абай улун жаралы этеди. Олсагъат окъуна Малкъарда Тёре жыйылады, Уллубашлагъа Абай улуну жаралы этгени ючюн мал тёлеу саладыла. Аны бла бирге эл нёгерге да алады, Шауурдат деген жерни да анга къояды. Айтыугъа кёре, Башулукну алты жашы болгъанды, алай тукъумну андан ары айныууна себеплик этген экиси эдиле. Уучу юйдегиси бла «Иттаучу» деген жерде жашагъанды, Шауурдатдан узакъ болмай. Ол бек сейир гиртчи, батыр, чёрчек жигит болгъанды. Кеси да ууну бек сюйгенди.  Ол заманда къоншу жерлеге жюрюген адет болгъанды – Гюржюге, Дюгерге эм башхалагъа. Ала тууар малла, атла сюрюп болгъандыла.

Андан тышында, сабийлени, абаданланы да урлап келтиргендиле. Аланы уа кеслерине жалчы этгендиле – жер сюрдюргендиле, малларына къаратхандыла, юй турмушда не жумуш болса да, артха салмагъандыла. Тау адетге кёре, аланы жууукълары, ахлулары артха сатып алыргъа да болгъандыла. Бир кюз кезиуде Уучуну къатыны аны бичен жыя тургъан жерине болушлукъ этерге келгенди. «Элде эл тамата салдырыучу белгини иш кёрмегенмисе?» - деп соргъанды ол юй бийчесинден. Ол аны бошдан сормагъанды. Белги салынса, элни кишилери барысы да бир жерге жыйылып болгъандыла. Жыйын тамата, къайры чабыууллукъ этериклерин, ким къаллай жумушну тындырлыгъын билдиргенди. Аллай белги салыннганын билгенлей, жаш ишни бошагъанлай, атына да минип, жыйылыучу жерге атланды.

Жыйын башчы Загаштокъланы Чёпелеу келгенни, келмегенни жокълай болгъанды. Уллубашланы Уучуну кёрмегенден сора, анга эки атлыны жибереди. Жашла, келип, аны къатыны жашагъан бёлюмню эшигин къагъып, аны соргъандыла. Ол а алагъа чамланып, къаргъыш этгенди. Тиширыуну алай этгени жашлагъа бек къыйын тийгенди. Ала, барып, Уучуну анасы жашагъан бёлюмню эшигин къакъгъандыла. Ол чыкъгъанлай, эки туудугъунгу, Уучуну жашларын кесинг болгъан отоугъа ал, дегендиле. Сылтаугъа бу жерледе барамтачыла жюрюйдюле, сабийлени урларла деп. Ынна сабийлени кеси жашагъан жерге алып кетеди.

Жашла уа Уучуну къатыны тургъан жерни тёгерегине бичен къалап, от салып кетедиле. Болгъан ишни юсюнден ала Загаштокъ улугъа да, Уучуну кесине да айтадыла. Аны жюрегине къыйын тиеди. Ол кече окъуна, жашырын туруп, ыфчык бла Гюржюге аууп кетгенди. Андан жети-сегиз жылы болгъан къызчыкъны урлап келгенди. Аны кеси ёсдюреди, заманы жетгенлей, къатыннга алады. Таурухха кёре, Уллубашланы тукъумларыны мындан ары ёсгенлери, айныгъанлары, кёбейгенлери да Уучуну, аны биринчи къатынындан эки жашыны бла экинчисини, эбизе къызны, сабийлерини хайырындан башланнганды.

Загаштокъ улу Чёпелеу, аны жигитлигине, батырлыгъына, аны женгил аякълы болгъанына кёпле сейир этгендиле. Ол батырлыгъы бла атын айтдыргъанды.