Тарыхыбызны шагъатлары

Балтаны энди не болгъанын биз билебиз. Бу зат агъачны кесерге, жонаргъа, жарыргъа жассы жютю ауузлу болгъан, бирси жаны уа сап салыргъа тешикли ишленнген, агъач санлы темир керек.

Балтаны кёп тюрлюлери болады. Адам улу жаратылгъанлы бери не затны хайырлана келген эсе да, андан балта ишлегенди. Алай бла муну тюрлюлери кёпдюле. Сёз ючюн, жомакълада, таурухлада айтыладыла кюмюш, алтын балталаны юслеринден. Багъыр балталаны юслеринден да айтыла турады.

  Алай аланы барысындан да эрттегили таш  балта болур. Суратда экиси да аллайладыла. Бири биринден аз уллуракъ. Была таш ёмюрледен къалгъандыла. Алимле таш ёмюрлени былай бёледиле: эки миллион беш жюз минг жылдан башлап, бизни эрагъа дери, беш-юч минг жылгъа дери.

Бу таш балтала уа Акъ-Суу элни тийресинде табылгъандыла. Сора эркин айтыргъа боллукъду ол заманлада да ата-бабаларыбыз бу жерледе жашагъандыла деп.

Экинчи суратда уа бизни кёребиз. Ол а буруну иничке эм жютю болуп аберини тешерге саплы затла тикгенлеринде хайырланнгандыла. Адам улусу темирден алгъа багъырны ишлегенди. Ол заманда  багъыр бизле болгъандыла. Тиширыула чачларын жыйгъанда хай ырланнган тюйреуючле, алагъа чач  тюйреуючле дейдиле.

 Экинчи суратдагъыла биз бла чач тюйреуючледиле. Эсигизге салып къояйыкъ, багъыр ёмюрлеге бизни эрагъа дери 3500-1200 жылла киредиле. Ол заманлада садакъны огъуну бурунунда жютюсю да багъырдан болгъанды. Садакъны уа билебиз аскер сауут болгъанын,  аягъы бау тартылып, энчи окъланы атар ючюн ишленнген сауут болгъанын.

Сюнгюден да болгъанды сауут. Ол а агъач таякъ, аны жютюсю да багъырдан болгъанды. Артда, темир хайырланылып тебирегенде, ол аны алышады.

Ючюнчю суратда уа тёгерек затла уа бууунлукъладыла. Алагъа билезикле дейдиле. Къарчай-малкъар халкъ жырлада былай айтылады: «Алтын билезикле юздюрген. Жугъутурну жухдан жюздюргюн»,-деп. Бу билезикле да Акъ-Суу тийресинде табылгъандыла. Ала да багъыр ёмюрледен бери сакъланнгандыла.