Жаныуарланы къылыкълары

Азияны киштиклери: къапланлары, арсланлары, пантералары, леопардлары да, африкалы киштиклеча, жыйынла болуп, жашау этмейдиле уугьа да алача, ючеу-тёртеу, андан да кёп болуп, бармайдыла. Азияны киштиклери энчиликни сюйген затладыла. Быланы жыйынларында кёп болса да, бир юйюр болады - анасы бла биржыллыкъ балалары. Андан сора хар бири кеси аллына болады, кеси башына кеси оноу этеди, кеси тутады кесин. Жаланда кьапланла чыгъаргъа боллукъдула, анда-санда экеу-ючеу болуп, уугъа.

Азияны битеу регионларында да бардыла бу жыртхыч, огъурсуз, ариу да жаныуарла. Узакъ Востокну сууукъ районларында да. Анда yссуpиялы къапланнга жетген жыртхыч жаныуар жокъду. Кеси да бек огъурсузду.Тюзюн айтханда, къапланнга уста уучуду деп айтырча да тюйюлдю. Ауурду, артыкъ терк да чабалмайды, кеси да терк арыйды. Ол себепден марагъан хайыуанны неда башха жаныуарны тутар ючюн, ол анга бир-эки секиргенлей жетерча, жууукъгъа бугъунуп, шыбыртсыз барыргьа керекди. Ол секирген заманда жаныуарланы асламысы къачып къутулады. Не азда аягъы жетген болса уа – ычхындырмайды. Къапланла тропикалы терен агъачлада, бийик таулада да тюбейдиле - 3000-метрлик бийикледе .Таулада тюбеген къапланланы терилерини тюплеринде 5-6 сантиметр къалынлыгъы болгъан жау болады. Ол жыртхыч жаныуарны сууукъладан иги къоруулайды.

Къаплан, арслан, леопард, гепард, пантера юйюрледе бирден башлап, тёртге дери, бешге дери уа бек аз бала болады. Аналары балалары бла бирге жарым жылны турады, андан сора аланы уугъа айланыргъа юйретип башлайды. Ары дери уа аналары, кюн сайын уугъа айланып, балаларына аз-аздан аш ташыйды. Эки ай чакълы бирни уа жаланда сют бла ёсдюреди.

Къапланла, арсланла бла тенглешдиргенде, пантерала, леопардла, артыкъда гепардла, бек уста уучуладыла. Ала бир марагъан кийикни тутмай бек аз къаладыла. Сёз ючюн, 60-дан башлап, 100 километр теркликде чабадыла. Гепард, кийикге 100 метр чакълы бирге жууукълашса, тюз окъ атылгъанча секирип, минут да озгъунчу, жетип къалады къуугъанын.

Киштикле кеслери да бек къарыулуладыла. Къапланла ёгюз тенгли бир малны мыллыгын сюйреп кетедиле. Леопардла, гепардла эм алагъа ушашлы киштикле уа кеслеринден иги да уллу кийиклени, терек башларына чыгъарып, эки бутакъ ортасына тагъадыла, башха жыртхыч жаныуар тиймесин деп. Сора аны, аз-аздан ашай, терек бутакъда жукълай, кюнюн алай ётдюреди.

Азияда уллу киштикле бла бирге гитче киштикле да бардыла. Бизни тауларыбызда тюбеучю сюлесин, агъачларыбызда тюбеучю туз киштик да аладандыла. Туз киштиклени араларында бек сейирлиги чабакъчы киштикди. Ол чабакъ тутаргъа аламат устады. Черекге аугъан терекге, бутакъгъа минип, алайтын ётген чабакъны сермеп алгъанын кёпле кёргендиле. Суугъа кирирге да къоркъмайды, юй киштиклеча. Бу киштик бек ариуду, кеси да бек аз тюбейди, жашырынлыкъны сюеди. Балаларын а, кёзлери ачылгъанлай окъуна, чычхан, гургун, чабакъ, чыпчыкъ тутаргъа юйретип башлайды. Кеси да бек огъурсуз затды. Кесинден уллугъа, къарыулугъа да секирип тохтайды. Ол себепден анга тиерге кёпле базынмайдыла Киштиклени юслеринден,аланы къылыкъларындан кёп хапар айтыргъа боллукъду. Алай газет статьяда аллай онг жокъду. Алайды да, аланы ариу терилери ючюн уучула, заманларын аямай, айланнганларын айта кетейик. Ма алай бла тас болуп барады уссуриялы къаплан дуниядан.