«Саулугъунгу сакълар ючюн кюч-къарыу излеген жумушла бла кюреширге керекди»

Саулукъну сакълар ючюн, кёп тюрлю амалла бардыла. Алай аладан эм магъаналысы, хайырлысы да, баям, физкультурады. Физкультура инсанны ауруулагъа хорлатмазгъа, хомух, эринчек болмазгъа, дайым къымылдаргъа юйретеди. Аны ючюн мектепледе физкультурадан дерслени бардырыугъа, халкъны саулуй да физкультура бла кюреширге кёллендирирге мадарла этиледиле, арбазлада тренажерла салынадыла, чабыу жолла ишленедиле, спорт комплексле кёп жерледе бардыла. Физкультурадан устаз Бёзюланы Хаджини жашы Альберт бла физкултурадан дерсле къалай берилгенлерини, спортну, жарау этиуню хайрлылыгъыны юсюнден ушакъ этгенбиз.

Жаш заманында Альберт грек-рим тутушуу бла кюрешип тургъанды. Тренери Тикаланы Махти (Аллах жаннетли этсин) эди, ол кеси заманында СССР-ни чемпиону болгъанды. Бу жаны бла артыкъ бийик кёрюмдюлеге жеталмагъан эсе да, жарауну, спортну сюйгенди. Аны жаратып, школну бошагъанлай, Къабарты-Малкъар къырал университетни Спорт факультетине киргенди. Диплом алып бир-эки жылдан сора школгъа устаз болуп къайтханды. Аны кесин физкультурадан Мечиланы Хаким юйретгенди. Ол сабийле бла иги кюрешгенди, баскетбол ойнаргъа юйретгенди. Ала да, артда баскетдан профессионал школланы келечилери бла эрише, саугъа жерлеге да чыгъа тургъандыла. 

Болсада, спортну сюйген ол бирди, сабийле бла ишлеген а башхады. Бёзю улу хар ишни да къыйын, тынч да жанлары болгъанын белгилейди: «Сабийле бла ишлеген, хау, къыйынды, алай аны бла бирге уа бек да сейирди. Хар бала бла бир тил таба билирге керекди. Уллу болсун, гитче болсун, кимни да бир затны зор бла этдирген тюз тюйюлдю. Аны ючюн сабий физкультураны кереклисин, игилигин ангылап, аны бла кюреширге сюерча этерге тийишлиди. Алгъа гитчечилени юйретгенме, бусагъатда уа 5-11-чи класслагъа жюрюгенлени. Жыл санына кёре уа, керти да, башхалыкъла бардыла. Гитчелени нерва системалары теркирек ишлейди, ала бла бек сейирди: упражненияланы, нени да кюч бла этдирир кереклиси жокъду, жангыз да аланы энергияларын тюз жанына иерге керекди. Абаданыракъла уа бир кесек эринчегирекдиле, алагъа бираз къатыракъ болургъа тийишлиди».

 Мектепде нормативле орта саулугъу болгъан сабийлеге деп жарашдырылгъандыла. Алай сабий ауруй эсе неда бир-бир упраженияланы этерге кючю жетмей эсе, аны бла иш башха тюрлю къуралады. Быллай болумлада аны неси ауругъанына кёре багъыу физкультура хайырланылады. Баш жорукъ – хата келтирме.

Сабийлени юслеринден айтханда, эсге алгъа заманла келедиле. Бир 10-15 жыл мындан алгъа гитчеле арбазда ойнап, ата-анала юйге кючден жыя эдиле. Шёндю уа ала компьютерлеге, планшетлеге жабышып, таматала аланы орамгъа тартып да чыгъаралмайдыла. Техника айныу ол игиди, алай ол инсанны сабийлигин алып къояды, деген сагъыш келеди. 

- Бизни заманыбызда бу къадар зат жокъ эди, кеси кесибизни кечиндире эдик, тюрлю-тюрлю оюнла къурай. Бусагъатда уа школда окъуна ала телефонладан айырылалмайдыла. Интеллектуал жаны бла ала акъыллыракъ да болурла, алай Интернетде кёп керексиз информация да барды. Алай бу къылыкъ кёбюсюнде абаданыракълада барды, гитчеле уа, физиология энчиликлерине кёре, къымылдаргъа, ойнаргъа сюедиле. Алай, мен айтырыгъым, саулукъларына тышында ойнай, тебе турсала хайырлыды, - дейди Альберт.

Кёп жерледе ата-анала балаларын физкультура, музыка, рисование, труд дегенча предметлеге иймезге окъуна сюедиле. «Бизни школда аллай зат барды деп эшитмегенме, - дейди устаз. - Алай быллай предметлеге неге керекдиле дегенлеге уа, хау, тюбегенме. Физкультураны юсюнден энчи айтханда, аны ыйыкъгъа экини орунуна юч кере бардырыргъа дейдиле. Сабийле тёрт-беш дерсни парта аллында бир халда олтургъанлай турадыла, ол а артыкъ иги тюйюлдю. Физкультура уа алагъа санларын къымылдатыргъа, нерва систмаларын тынчайтыргъа керекди. Аны бек биринчи мураты сабийлени сакулукъларын сакъларгъады.

Дагъыда, экинчи жылдан ГТО-ну (Урунуугъа эм къорууланыугъа хазырма) нормативлерин борчлу халда бердирирге дейдиле. Аны мураты, бек алгъа, физкультура эм спорт бла кюреширге кёллендириудю. Аны кесини сылтаулары бардыла, бек биринчи уа, ол адамларыбызгъа керекди. Бу проект жашауда аны башлагъанла умут этгенча толтурулса, бек иги боллукъду. Аны алтын майдалгъа берген окъуучулагъа уа ала вузгъа киргенде балла къошуллукъдула. Ол саулай халкъны да саулугъун игилендирирге болушурукъду».

Физкультура саулукъгъа игиди, спорт а заран келтирирге болады, деген оюм жюрюйдю. Альберт да аны тюзге санайды. Ол айтханыча, спортда саулукъгъа чып да аслам тюшеди, сора профессионал спортчу жарауларын тохтатса, къыйналгъан этеди. Аны чархыны битеу системалары башха тюрлю ишлейдиле, аны ючюн ол акъырын-акъырын жарауларын азайта барыргъа керекди. Физкультураны хайырлылыгъы уа уллуду. Бек къыйын ауругъан адамла, сёз ючюн, ДЦП-лары болгъанлагъа, ол угъай, тёшекден къобалмагъанлагъа окъуна къымылдау керекди. Хар инсан да къайсы жыл санда да саулугъун сакълар ючюн, кюннге эки сагъатны кюч-къарыу излеген жумушла бла кюреширге керекди.

Жаяу да жюрюсюн, физкультурадан дерследе болгъан упражненияланы этсин, жюзсюн. Бусагъатда къалайды: адам ишден арып келди, жатды, жукълады. Алай кюннге, бир да болмаса, эрттенликде жарым сагъат гимнастикагъа табыллыкъды. Упражненияланы къанны барыуун игилендиредиле эмда адамны чархын уятып, кюннге хазырлайдыла. Алай бир затны унутургъа жарамайды: аланы этиу сизге хычыуун кёрюнюрге керекдиле, аланы мардадан оздуруп, битеу къарыуугъузну къоратып, арып этгенден хайыр боллукъ тюйюлдю.