Кино санатны жигитлери

Бизде алыннган кинолагъа къарасакъ, ариу жерибиз, тамаша табийгъатыбыз ёхтем этедиле. Анда ойнагъан таулуну кёрсег а, кесибизни да анда юлюшюбюз болгъанча, къууанабыз.

«Лавина с гор» (Мосфильм, 1958) революция тюрлениулени юслеринденди. Сценарийи Алим Кешоковнуду. 1914 жылда къуралгъан Кавказ атлы кийик дивизия австрий эм румын фронтлада уруш этеди. 1917 жылда ол чачылып, ары кирген Къабарты полкну таматасы Науурбек бий атчысы Азнор бла бирге юйюне къайтады. Ала, къанлы сермешледе бирге болуп, татлы айырылсала да, элини жашауун кёрюп, Азнор, большевикле жанына ётеди. Аны бла Науурбекге душман болады. Бу кинода Рахайланы Таубий Озырмес бийни, Барисбий Муллаев а ат урлаучу Карону ойнайдыла.

«Всадник с молнией в руке» (1975) геологланы юслеринденди, Вера Флеровагъа аталады. Шарайыбы да барды кинону: сценаристле, режиссёр да Минги тау тийрелеринде таулула жашагъанларын эсге алмай, эпизодлада жигитлерин къабарты тилде сёлешдиредиле. Кинону атын а эрттегили таурух ангылатады: таулу темирчиле бурун заманлада ол жютю болур ючюн, женгил атха минип, къылычаны желге тутуп учхандыла.

Мында КъМР-ни да халкъ артисти, Россейни сыйлы артисти Кючюкланы Магомет – бай Куркужинни, Барасбий Мулаев бандитни, Али Тухужев а ныгъышчы къартны ойнайдыла.

«Песни над облаками» (1976) кинону сценаристи Гыттыуланы Максимди. Анда Кючюкланы Магомет жюк ташыучуну ойнайды. Ол къысха рольда окъуна уллу артист фахму энчилигин кёргюзтгенди. Анда жырланы автору поэт кесиди. Жаш адамланы эл мюлкде бир бирге эришип ишлегенлери, художестволу самодеятельностьда жырлагъанлары, тепсегенлери да ол заманны белгилеридиле.

«Как стать мужчиной» (1970) кино альманахды - юч кино киредиле ары: «Как стать мужчиной», «Под знаком однорогой коровы», «Буба». Режиссёр Хасан Хажкасимовду. Биринде сабий садха жюрюген жашчыкъ эр киши болууну биринчи дерслерин алады. Экинчисинде онекижыллыкъ Азамат солуу айларын элде ётдюреди: къой кютеди къойчула бла. Ол жангыз мюйюзлю гылмай ийнек бла шуёхду. Шахарчы жашчыкъны бу жашау болум ич дуниясын къалай тюрлендиргени кёрюнеди. Ючюнчюсю уа, эл самодеятельностьдан трубада ойнагъан музыкант кетип, аны орунуна ойнаргъа сюйген жашчыкъны, аны ата-анасыны къыйын сайлауларыны юсюнденди. Алада Кучмезланы Шарифа. Кючюкланы Магомет, Энейланы Раиса, Рахайланы Таубий, Юсюпланы Хамид онайдыла.

«По следам карабаира» (1979) Рашид Кешоковну сценарийине кёре алыннганды. Кинону баш жигити НКВД-чы Шукаевди. Къумалы атны урланнганы бла байламлыды сюжет ыз. Ол кинода баш рольладан бирин – Муратны Руслан Фиров, анасын а Махийланы Зоя ойнайдыла. Дагъыда бу киногъа Барасбий Муллаев бла Али Тухужев къатышхандыла.

«Дорога на край жизни» (1995) сюргюнню юсюнденди. Аны режиссёру, сценаристи Рубен Мурадянды, художниги уа – Баккуланы Владимир. Анда россей актёрла бла бирге КъМР-ни халкъ артисти, Россейни сыйлы артисти Баразбийланы Исмайыл, Россейни сыйлы артистлери Ахматланы Зейтун, Юсюпланы Хамид, Бапыналаны Зариф, КъМР-ни халкъ артистлери Къулийланы Борис бла Байзуллаланы Роза, КъМР-ни сыйлы артистлери Къудайланы Маржан, Шахмырзаланы Алексей, Къулийланы Элизат, Баккуланы Лариса эм Бечелланы Зарема эм башхала ойнагъандыла.

«Раненные камни» (1987) таулуланы юслеринденди. Аскер япон урушдан къайтады. Элде бир зат да тюрленмегенди. Жаланда жарлыла – бютюнда жарлы, байла да бай болгъандыла. Атасын бандитле ёлтюргенлерин билип, дерт жетдирирге умут этип, ол эллилери бла бирге байлагъа къажау чыгъады. Бу кинону сценарийи Къулийланы Эльдарныды. Анда Къудайланы Маржан – Назифатны, Къулийланы Борис – Даниялны, Мызыланы Таубий а эпизодда ойнайдыла.

«Синий маршрут» (1968) деген къазах кинода Мангышлакъ тюзлеринде геологланы экспедицияларында айланнган жашны ролюн Къулийланы Борис ойнагъанды. «Азият» деген кинода уа - Баразбийланы Исмайыл, Юсюпланы Хамит, Бечелланы Зарема, Къулийланы Элизат. Анысюжет ызы былайды: Азият афган урушну сынагъан жашны чам атыды. Ол къайтып келип, уруш сауутла сатхан аманлыкъчыла аны юйюрюн жокъ этгенлерин кёреди. Алай бла аны бир кесекге тохтагъан урушу андан ары барады.

Баразбийланы Исмайыл дагъыда «Они шли на Восток» деген кинода ойнайды. Анда Экинчи дуния урушну кезиуюнде Италияны дивизиялары Москвагъа тебирегенде кёрген къыйынлыкъ суратланады. Баразбий улу совет генералны ойнайды.

Байзуллаланы Роза бир ненча кинода ойнагъанды: «Дорога на край жизни», «Война», «По небу босиком». Экинчиси чечен урушну юсюнденди. Роза мында тиширыуну ойнайды. Киногъа дагъыда таулу жашла Мечукаланы Аслан, Нёгерланы Керим, Тохаланы Зулкъарний, Чабдарланы Хызир, Къудайланы Хасан къатышадыла.

«По небу босиком» мелодрамада Роза ариу интеллигент юйюрде ыннады. Султан Хажирокону бу киносунда бизден Фатима Мамаева, Людмила Шереметова, Валентин Камергоев, Басир Шибзухов Сати Казанова, Олег Гусейнов, Ефрем Амирамов эм башхала ойнайдыла.

Бапыналаны Зариф да ойнагъанды бир къауум фильмде: «Дорога на край жизни» дегенде – Кючменланы Алим; «Убежать, догнать, влюбиться!» деген россей мелодрамада - шишликчи. Аында белгили орус артистле бла бирге «Махачкалинские бродяги» деген КВН команданы членлери Юсуп Омаров, Халил Мусаев да ойнайдыла. Кинода кавказ энчиликни кёргюзтген шартла бардыла: сёлешгенлери, кавказ халкъланы къонакъбайлыкълары, башха адет-тёрелери да.

Къулийланы Къайсынны жашы Алим Голливудда кинолада ойнайды. Ол жыйырмагъа жууукъ фильмде башхалагъа ушамагъан сыфатла къурагъанды:

 «Медный ангел», «Ягуар», «За все заплачено», «История одной бильярдной команды», «Шпионский мост», «Американцы», «Замурованные в стекле» эм башхала.

«Расстанемся, пока хорошие» деген кинода Къулийланы Алим бла бирге Бачиланы Александр бла Мызыланы Таубий да ойнагъандыла.

Атмурзаланы Расулну «Стрелец неприкаянный», «Черный принц», «Раз-два – горе не беда» деген кинолада кёргенбиз. Биринчиси фантастикалы фильмди. Ол Парижде эмиграцияда кесин кючден кечиндирип айланнган жашха ёле тургъан аппасы – белгили физик алим, заманлада айланырча онг тапханын айтады. Экинчиси уа бриллиантны атыды. Багъалы таш урланып, аны излейдиле. Ючюнчюсю жомакъды – патчахы, аны къызыны, киеулюклени, солдатланы да юслеринден.

Артист болмай тургъанлай, таулу киши Мисирланы Алий, «Хрусталев, машину!» деген кинода ойнагъанды. Ол анда Сталинни сыфатын къурагъанды. Жетмишден артыкъ адамдан айырып, Алийни сайлагъандыла ол рольгъа. Алий, жаннетли болсун, сыфаты бла бачамагъа бек ушаучу эди. Кинодан сора анга Сталин деп чам ат аталып къалгъанды.