Къуанч къайтсын арбазынга

Кючмезланы Мариям, тарых илмуланы кандидаты, «Жюрегими ауазы» деген назму китапны авторуду. Ол юч бёлюмден къуралгъанды. Биринчиси - «Тейри жарыгъы» алгъышла бла башланады, Тейри эшиги ачылгъанча. Мариям былай тюшюреди эсине, эски Холамда, Тейри эшиги ачылгъанда, тилей эди ана:

– Баламы аты айтылсын алгъышда! Жарыкъ умуту женгсин сагъышда! – деп.

Къыз а, Тейри жарыгъына къарап: – Басхан жериме ырысхы къонсун, Ызым кёп къууанчладан толсун… – дей эди. 

Бу тилекле да, ызларындан келген алгъышла да санга айтылгъанча, ала керти да толуп къаллыкъча,  жюрегингде бир жарыкъ туудурадыла, Тейри эшиги ачылгъанда тёгюлген жарыкъны бир кесеги была бла келгенча.

 «Аууздан чыкъгъан ариу сёз…» деген назму ариу сёзню кючю къаллай бир затха жетгенин, аны жюрютгенле къаллай айырмалы адамла болгъанларын ачыкълайды. Ол къууанчны сыйын кётюреди, огъурлулукъну къанаты, халаллыкъны шагъаты, акъылны асыл тенги, насыплыны билеги болады.

Китапны бу бёлюмюнде назмучу махтау салгъан затла кёпдюле. Ала адамны «журт салгъан», «ахшы ишге гурт салгъан», «от ышыргъан», «келин отоу жасагъан», «къагъанакъны бёлеген», «тылы ийлеген» эки къолундан башланадыла. Андан ары уа ала, чорбатха минип, урчукъ ийирген, жамычы ургъан, чепкен сокъгъан, къаптал бичген, окъа тикген, тухтуй тюйген ынналагъа, кёчгюнючюлюкде кеси балаларын, башха ёксюзлени да кесине къысхан башсыз тиширыулагъа, алыкъа сакъал-мыйыкъ урмагъан, алай юйню ауурлугъун элтирге кюрешген сабий жашчыкълагъа келедиле.

Адам жамауаты бла байламлы болмай амалы жокъду. Ол байламлыкъны, эс барда, не заман, не бушуу, не башха къайгъы юзалмагъанды. Къаныбызда, жаныбызда тургъандан болур.

Артха таш атып кетмейди адам, Туугъан элин ыспассыз этип, Кюнлюм, Гюдюргю, Усхур, Холам… Табынабыз сизге, кёз жетдирип, – дейди Мариям.

Сайлап алынмагъан, юлешинмеген, сен андан айырылмагъан, ол сенден айырылмагъан, не заманда да эсингде тургъан, аллай бир Аллахдан келген биргелик барды – ата-ана бла бала байламлыкъ. Мариямны атасына, анасына, ахлуларына  атагъан назмулары энчи адамланы юслеринден эселе да, анда кеслерини къадарларын танырыкъла кёпдюле. Андан жазыладыла назмула.

Китабыны экинчи бёлюмю «Къууанч къайтсын арбазыма» деп алайды. Бёлюм кюйле бла башланады. Къаллай бир тиширыу, ана, бала сезим барды бу тизгинледе! Мариямны, ол нени юсюнден жазса да, анасы жанында турады. Аны барлыгъы тынчайтхан жаралагъа энди ким жагъар балхам?

Жарсыугъа, биз тюзеталмазлыкъ затла кёпдюле жер юсюнде. Мариямны «тенгиз толкъунда, бёлеп, тебиретирик», анга деп, «бешик быстырларын гюл чапыракъдан этген» «кюн кёзю къаматмазгъа, акъ булутдан ау этген», жулдузладан оюнчакъ тизген, Тейри къылычдан бел бау этген баласы дуниядан замансыз кетгенди, анасыны дуниясын къарангы этип. Анга аталгъан назмула кёлюнгю такъыр этип, кёз жашларынгы тёкдюрмей къоймайдыла.

Хау, жюрегингде сюйюп бичген затынг, ийнаныуунг керти болады – биз барыбыз да барлыкъ дунияда гитче балачыкъны  ыннасы къубултур, ана къарындашлары эркелетирле. Жашауубузну жарытхан ийнаныу алагъа да эшитиле болур деп, анга ышанабыз.

ИншАллах, адам тёзмезлик, ол кётюрмезлик зат жокъду дунияда. Суудан, агъачдан, ташдан, темирден да къаты кёреме ол! Адам тёзгени кёрсе, ташны жюреги атылыр эди, суу жерге жутулур эди, агъач кюйюп кетер эди, темир а къына тот этер эди.

Башында айтылгъан затла бары да сыйыннган арбаздан къарап кёреди жазыучу кёкде сюзюлюп баргъан зурнукланы, эшитеди аланы мудах кюйлерин. Къар да тюшеди бу арбазгъа, «жары элекден ун ётгенча», сакъ жауун да согъады жерни, акъ, къара булутла да жюзедиле башында, черек жыры да келеди, бу арбазда эшитилирге сюйюп, тёрели жолундан бир жанына тайып… ариу тиширыу а тилейди, жангы айгъа айланып.

Адамны башха жаны бар затдан айырма этген сезимледиле. Аладан бек бийиги уа – дуниянгы жарытхан сюймеклик, ол туудургъан жандауурлукъ, халаллыкъ…

Китабыны ючюнчю бёлюмю, «Кёк бла жер арасында», жюрек сезимледен толуду. Тёгерекни къобуз тауушдан толтуруп, алай жаратылады сюймеклик.

Къор болайым айгъа, кюннге –

Сени манга сюйдюргеннге, – дейди Мариямны лирика жигити.

Сюймеклик да, адамча, тууады, тюбейди, жашайды, ёледи, ёчюледи… Эсден а кеталмайды, тас болмайды. Олду аны кесимчилиги, бизни уа – насыбыбыз.

Мариямны лирика жигити, сюймеклигин не бек жашырса да, анга эшитилмеген жырла такъса да, тангын аны ариу сёзлери атдырадыла, аны ариу аты тилине битип къалады. 

Насыпны алдаууна юйреннгенле, керти насып келгенде, анга да арсар болабыз. Адам туугъан кюн анга буюрулгъан сюймеклик, «кенгде айланып»,  жаланда «солуу алыргъа» къайта эсе юйюнге, анда бир уллу терслик барды.

Хар кимни да тилеги кесине ушайды. Андан кёп болурла ала жер юсюнде. Мариямны да – алай. Ол кесине энчи зат излемейди. Тилейди игилик сабийге, ол ёксюз болмасын деп, тиширыугъа – юйюрю чачылмасын деп, къызгъа – жашауун намыссыз жерде башламасын деп, жашха – фахмусу бла файда келтирсин журтуна деп, элине – ауруу не ачлыкъ кёрмесин деп, къыралгъа – тынчлыкъ болсун, адам саны къошулсун деп, жер жюзюне – кюн къара туманнга кирмесин деп… Кесине уа – ол санагъан дуния къууанчла юзюлмезлерин.