Кесибиз къурайбыз къадарыбызны

Кёп психологла хар адам кесин къайда, не даражада кёре эсе да, жашауу анга кёре къуралады дейдиле. Ол кертимиди? Аны юсюнден психиатр Н. Г. Кустова айтады.

- Наталья Геннадьевна , сиз онлайн халда бизни республикадан кёплеге болушхансыз. Бир – бирде  бир затны кёз аллыбызгъа келтирип, алай болургъа боллукъду деп ийнанып, ол кесибиз къурагъан къыйынлыкъдан къоркъуп башласакъ, ол болуп къалады деген тюзмюдю? Сиз бу оюмгъа шагъатлыкъла кёремисиз практикагъызда?

-Сизге белгисиз эм сиз сюймеген ишле кеси алларына толуп къалгъан кезиуле да, жарсыугъа, бола-бола турадыла. «Къоркъуу къыйнап тургъан студент: «Бераллыкъ тюйюлме»,-деп, къуруда къайтарып айтып турса, экзаменде ол къоркъуууна жолугъуп къалады. Нек дегенде ол студент экзаменнге хазырланыуну орунуна заманыны асламысын ол тюрлю керексиз жарсыугъа къоратады.

Бир-бир къызла - битеу эр кишиле  фасыкъ, ит адамладыла деген оюмларына толу ийнанадыла. Ол себепден а аллай къызла,  кеслерин жашла бла жюрютюулерин тюзеталмай, ала бла байламлыкъларын тап къураялмайдыла, аланы  да кеслери бузадыла. Алай бла уа къызла, жашлагъа ышанмай, алагъа аман адамлагъача къарап, насыпларын къураялмайдыла жашла, аллай къызла бла байламлыкъ жюрюте келип, аладан айырылып къаладыла.

Неда дагъыда ма быллай бир тёрели иш. Ана жашы  гитче заманчыгъында, гороскопха къарап, абадан болса, ичгиге берилликди деген информацияны биледи. Андан сора уа ана, сабийине ол къоркъууун дайым айтып, кеси да  аллай иш болуп къалмагъы эди деп, жарсыгъанлай тургъанды. Не медет, ана къоркъуууна жолугъуп къалгъанды – жашы ичгичи болгъанды.

-Былайда оюм чыгъады. Ол неда бу тюрлю информациягъа толу ийнаннган адам кесин былай жюрютеди: ол информацияны тюзге санайды.Биз биреуден ол быллай ишни этерикди деп сакълай эсек, ол иш толтуруллукъду. Аллай  феноменни тюзлюгюне кёп тюрлю сынаула (экспериментле) шагъатлыкъ этемидиле?

- Хау, этедиле. Аллай бир сынауну юсюнден айтайым. Америкалы психоаналитикле Ребекка Кёргис эм Кам Миллер  кеслерини ыразылыкълары бла сынаугъа къатышдырылгъан адамланы экишерден эки къауумгъа бёлгендиле. Биринчи къауумну хар адамына партнёрунг  сени сюеди деп жашырын халда билдиргендиле. Экинчи къауумну  хар адамы уа бирсиси аны сюймеди деп толу ийнанып эдиле.

Ахырында уа партнёр аны сюеди деген акъылы болгъанла кеслерин табыракъ жюрюте эдиле: бир бирлери бла ачыкъ ушакъ эте эдиле, дауласала, бир бирлерини айтханларына къулакъ сала эдиле. Алай бла уа бир бирлерин, кертиси бла да, жаратхан эдиле. Бир бирлерин сюймеген къауумну (параны) адамлары уа даулашханлай тура эдиле.

Алайды да, сынаугъа къатыша, ала бир бирлерин сюедиле, неда бирси  аны жаратмайды деп суннган партнёрла башхаларына бирсилерича къарай эдиле, деп ангылатады доктор Прошкин. Ала кеслерин кюзгюдеча жюрюте эдиле.

Экнинчи бек сейирлик сынау: америкалы психолог Роберт Розенталь бир студент къауумгъа сынаула бардырыргъа деп энчи къумалы гылыу чычханланы берген эди.

Сынауну бардыргъан башха къауумну: «Сиз тели гылыу чычханла бла ишлериксиз»,- деп сагъайтхан эди. Эки къауум да  жаныуарчыкъланы айланч-къыйланч жолчукъладан терк ётерге юйретирге керек эдиле. Энчи къумалы акъыллы чычханла бла ишлерик студентлеге ала кеслерини жаныуарчыкъларын бирси къауумнукъуладан эсе терк юйретирге керек болгъанларыны юсюнден алгъадан айтылгъан эди, ала теркирек юйретген эдиле. Кертисин айтханда уа, студентлени эки къауумуна да бирча, тёрели гылыу чычханла берилген эдиле.

Ючюнчю сынау да бек сейирликди.Биягъы Розенталь эм аны коллегасы Джекобсон устазладан  интеллектни коэффициентине (I Q) сынаудан ётген класс бла бир жылны ичинде ишлерге тилеген эдиле. Тестлени итоглары ол сабийлени фахмулары къаллайла болгъанларын кёргюзтгеннге санала эди. Сёзсюз, устазла былай санай эдиле: тест ючюн бийик балл алгъан школчула окъуу жылны жетишимли бошагъаннга саналлыкъдыла. Кертисин айтханда уа,  устазлагъа  тестни ётюрюк итоглары болгъан тизмеле юлешиннген эдиле. Окъуу жылны ахырында сабийле тест сынаудан дагъыда бир кере ётгендиле эм I Q-ден  кёрюмдюле дагъыда чыгъарылгъандыла.

Устазла аланы акъыл жаны бла айныулары иги да ёсерикге санагъан сабийледе  (аланы араларында алаша интеллектуаллы сабийле да бар эдиле) IQ коэффициент  биле-биле кётюрюлген эди.. Алайды да, устазла ол неда бу окъуучудан билими бек игиленнген болур деп сакълагъан эселе да, ол окъуучуланы къууандырыр деп ышанып тургъандыла. Алай  иш арталлыда башха тюрлю болгъанына да юлгюле табылгъандыла.

Быллай  тамашалыкъ шартла да болгъандыла: тёрели сабийле «акъылманлагъа» да айлана эдиле. Педагоглагъа видео бла къарап тургъандыла. Кадрлада да кёрюннгенлерича, ала кеслери сюйген сабийлеге, «акъылманлагъа» жашырын болушлукъла да эте эдиле. Аны бла бирге уа устазланы «ийнакълары» да окъууну тамашалыкъларын кёргюзте эдиле - школгъа бек сюйюп жюрюй эдиле эм бек тынгылы ишлей эдиле.

Алайды да,игилик буюругъуз кесигизге!