Буруннгу элибизни маданият эмда ниет къыйматларын сакълай

Россейде Маданият башламчылыкъланы Президент Фондун къурауну юсюнден оноу 2017 жылда этилген эди. Андан бери ол, аслам проектни жашауда бардыра, адам саны аз болгъан халкълагъа да кеслерини  адет-тёрелерин, тарых магъаналы эсгертмелерин эмда бирси аллай мекямларын, башха затларын да келир тёлюлеге сакълап къалырларына себеплик этгенлей келеди.
Огъарыда сагъынылгъан фондну  проектлеринден бири уа «По зову предков» деген ат бла бардырылады. Ол быйыл да къуралгъан кезиуде уа бизни Кюнлюм элни тарых-архитектура хазнасын сакълагъан фондубуз ол эришиуге къатышыргъа сюйгенин билдирип, заявка берген эди. Эсгерте кетейик, Кюнлюм Огъары Малкъарны эски эллерини арасында эм уллугъа саналгъанды, анда халкъыбыз зор бла туугъан жеринден Орта Азиягъа кёчюрюлгюнчю дери уа отуз юч тукъумдан тогъуз мингден аслам адам жашагъанды, деп билдириледи тарых источникледе.
Кюнлюм эл бла байламны ишни бардыргъан фондну келечиси Жангуразланы Сафият бизге билдиргеннге кёре, ол (фонд) бу конкурсха къатышып, грантха да тийишли болгъанды. Аны себеплиги бла къытхан тёрт жюз мингден аслам ахча уа тюрлю-тюрлю жумушланы бардырыугъа, музейни къураугъа хайырланылгъанды.
Алай эсе да, эм алгъа эришиуге къатышыр ючюн, биринчиден, фонд кеси Черек районну школчуларыны арасында «Мени юйюрюмю кючлю жери» деген темагъа эссе жазарча конкурс къурагъанды. Апрельден майгъа дери тогъузунчу-онбиринчи класслагъа жюрюгенле интернетни хайыры бла ишлерин жибергендиле. Аланы саны уа жюзден аслам болгъанды. 
Эсселеге устазладан, композиторладан, журналистледен, театрда ишлегенледен къуралгъан жюри къарагъанды. Хорлагъанла да сайланып, юч алчы жерге чыкъгъанлагъа  саугъала берилгендиле. Дагъыда эм ахшы жазылгъан он эссе бирге жыйышдырылып, ала Нальчикде жыйымдыкъ болуп басмаланнгандыла эмда мектеплеге, устазлагъа, окъуучулагъа да юлешиннгендиле.
Андан сора да, фонд проектге къатышыр ючюн сагъынылгъан районну школларында малкъар халкъны архитектурасыны тарыхыны юсюнден он дерс бардыргъанды. Ала «Малкъарны буруннгулу къоруулаучулары» деген тема бла озгъандыла. Дерследе окъуучулагъа  эрттегили къалаларыбызны, аланы къалай, не заманлада ишленнгенлерини юслеринден айтылгъанды.
Аланы (дерслени) мектепледе жаш педагогла - Огъары Малкъарны Абайланы Мисост атлы  экинчи номерли мектебини устазлары Атабийланы Альбина бла Муртазланы Ахмат бергендиле. Аслам материалны ала кеслери хазырлагъандыла,  фонддан алып хайырланнганлары да  болгъанды. Бу устазла фондну ишине волонтёрлача къатышып, быллай уллу жумушха юлюшлерин къошаргъа  кеслери ыразы болгъандыла.
Дагъыда былайда бир затны чертирге тийишлиди – школланы администрациялары бу дерслеге сагъатланы бёлгенлерин. Бир-бирлери уа, сабийлени сейирлерин кёрюп, жаланда бир угъай, талай дерс окъуна берирге сюйгендиле.
Конкурс бла байламлы фонд бардыргъан ючюнчю уллу иш а халкъыбызны архитектурасыны, тарыхыны, маданиятыны юслеринден материалла жыйыу болгъанды. Ала окъуучуланы эсселеринде, кёлден жазмаларында тюбеген сейир шартланы да алып, хайырланнгандыла.
Ызы бла уа, саулай да жыйышдырылгъан материалланы тийишдирип, Кюнлюм элни мурдорунда таулу юйню буруннгу заманда къаллай болгъанын интернетни болушлугъу бла кёрюрге, билирге да онг берген виртуал музей къуралгъанды. Бек сейири  уа – бу мезейде эрттегили Кюнлюм элни саулай да тийрелери, анда болгъан къалала да тарихлеге (оцифровка) кёчюрюлгендиле. Алай бла уа адам къайсы орамны неда къайсы юйню излесе да, ол амалны болушлугъу бла аланы терк эмда ажашдырмай, интернет бла табарыкъды. Аны бла бирге уа буруннгулу таулу юйню ичи, турмушу къаллай болгъанын билаллыкъды эмда сезаллыкъды.
Тийрелени бла мекямланы тарихленнген халгъа келтирилгенлери уа дагъыда аланы бюгюнлюкде не халда болгъанларын толусунлай ачыкълау эмда мындан арысында аланы андан бек тасха тюшюрмей сакълау бла да байламлыды. Аны бла бирге уа, онг болуп, аланы жангыртыр амал чыкъгъан заманда да ала белгили болурча.
Андан тышында да, музейни къурай туруп, кёкден, жерден, жан-жанындан да элни аслам сураты алыннганды, видеосъёмкала этилгендиле. Башхача айтханда уа, IT-технологияла жаны бла уллу иш тамамланнганды. Аны себепли фонд саулай да этилген жумушлагъа къатышып, кеслерини юлюшлерин къошханлагъа ыразылыгъын да билдиреди.
Фондну баш мураты уа бек осал болмагъан, ахырысы бла бузулуп кетмеген юйлени жангыртыуду. Аны бла бирге уа аланы мындан ары оюлмазларына, келир тёлюлеге сакъланырына къайгъырыуду. Ала не тийреде къайсы тукъумну адамлары жашагъанларын да къартладан, бирси хапарлары болгъанладан соруп да тохташдырадыла. Эндиге дери бир юйню мекямы тапландырылгъанды, экинчиси да къолгъа алыннганды. Къурулуш ишле энчи адамланы болушлукълары бла этилгендиле.
Музейде къалаланы виртуал халда жангыртыргъа себепликни уа эрттеледе Черек ауузгъа келген жолоучуланы, археологланы,  архитекторланы башха-башха заманлада жазгъан эсгертиулерине, схемаларына кёре этилген чертёжла бередиле. Аланы болушлукълары бла мекямланы жаланда тышларыны угъай, ичлерини кёрюмдюлери къаллайла болгъанларын, халкъ ол кезиуде  жашау турмушунда не затланы хайырланнганын билирге, кёрюрге да онг боллукъду.
Сафият а, фонд къырал даражалы эришиуге къатыша туруп бардыргъан ишни юсюнден айта, ала ёсюп келген тёлюню тарых магъаналы затлагъа сейири болгъанын эслегенлерин чертгенди. Жашланы, къызланы да бир-бирлери Огъары  Малкъарда алыкъа бир кере болмагъанларын билдиргендиле, аны кёрюрге сюйгенлерин да. Дагъыда аланы асламысы волонтёрла болуп, быллай жумушлагъа юлюш къошаргъа талпыннганларын айтханды.
Алай эсе уа, ол жаш адамларыбыз ёз миллетлерини тюненеги кюнюн билирге, унутмазгъа эмда сакъларгъа, тамблагъы жашауун а айнытыргъа излегенлерини белгисиди. Фонд да ишин бардыра, ёсюп келген тёлюню тарых  къыйматлы затларыбызгъа сейирин къозгъаяла эсе, ол ызлагъан жол мындан арысында да кесини магъанасын берликди.
 

 

Мокъаланы Зухура.
Поделиться: