«Биринчи классда окъугъан тынч тюйюлдю»

Школда биринчи атлам, биринчи классха барып окъуп башлагъан тынч болмагъанын хар бирибиз да ангылайбыз. Шёндюгю программаланы къыйынлыкъларын эсге алсакъ, школчуланы кюн сайын тамамлагъан ишлери тынч болмагъаны ачыкъланады. Сабий школгъа, жангы нёгерлерине, дерследе кёп заманны тёзюмлю олтуруп турургъа, окъутуу – юйретиу жорукълагъа терк юйренирча, алагъа чыдарча къалай этерге боллукъду? Аны юсюнден Нальчик шахарда биринчи номерли санаторий – лесной школда психолог эм башланнган классланы устазы Муртазланы Фаризат бла ушакъ этгенбиз.

- Школгъа жюрюп башлагъан хар сабийге да психолог кереклиси бармыды?

- Бусагъатда хар школда да психолог ишлейди. Ол да бошдан тюйюлдю. Ата – аналаны бир – бирлери: «Сабийим окъуй – жаза биледи, андан сора не зат керекди?»- деп, даулашыргъа кюрешгенликге, сабийлени психикалары, чархларыны – санларыны айныулары да башхадыла.

Ёсе баргъанларында аланы артыкъда къыйын кезиулери болуучуду. Жети жыл аллайладан бириди. Ол жыл санда сабий бютюн сиркиу, аны бла бирге уа къоркъаракъ да болады, кеси кесине базынмайды. Сабий кесини къарыууна базыналмай эсе, кесин башхаладан осал сунуп буюгъады,  абаданлагъа да тюз багъа бичалмай, аланы айтханларын эриши кёреди, къуру да къажау сюелирге кюрешеди.

- Сора школгъа жюрюп башлагъан балачыкъны жорукълагъа сыйыныргъа къалай юйретирге боллукъду?

- Ашыкъмагъыз. Заман болушурукъду. Жангы жашаугъа абаданнга да, акъылбалыкъ болмагъанлагъа да къыйынды юйреннген. Жорукълагъа сабий кеси тюшюнюрге керекди. Ата – ана уа анга болушургъа борчлудула. Сау кюнню ичинде ол не зат этерге керек болгъанын аны бла бирге белгилерге тийишлиди. Муну этмей амалынг жокъду деп, буйрукъ бермей, кенгеш халда. Бир болжал салып, андан чыкъма, деп къаты болуу, сабийни хунерлигин айнытыуну жолун кесип къояргъа боллукъду.

- Мен ангылагъандан, жетижыллыкъланы кёллендирирге керекди?

- Хау, тюз ангылагъансыз. Урушмай, ариу айтыргъа, тёзюмлю болургъа. Алты, жети, сегизжыллыкъ сабийлени дагъыда бир энчиликлери барды: ала тынгысыздыла. Ол а кюн сайын бир жангы зат ачыкълагъанлай, билгенлей тургъанлары бла байламлыды. Школ алагъа жангы затды. Сабийле школда халгъа юйренирге, кеслерини къылыкъларын тюрлендирирге керекдиле. Ары дери ойнап тургъандыла, юйде олтуруп юй ишлерин да этмегендиле. Бир затны ангылар, башхасын а угъай, жюреги къыйналыр, жиляр… жапсарыргъа керекди. Сабий сезеди: ол кесини акъылына келген затланы этип турмай, жангы болум излеген борчланы да толтурургъа керекди. Дерсни ахырына дери олтуруп чыкъгъан азды, устазны ангылап, соруулагъа жууап берирге тюшеди, сабий тёзюмлю бола башлайды. Ол бек къыйынды. Биринчи классха баргъан сабий окъуй – жаза билгенинден сора да школ жашаугъа аркъасын жарашдырыргъа  керекди. 

- Ишни таукел башласанг, ол жетишимли болады. Бир – бир балачыкълада таукеллик жокъду. Эки жылларындан сабий садда ёсюп, ата – ананы жаланда солуу кюнледе кёрген сабийчикледе къайдан чыкъсын ётгюрлюк, батырлыкъ, кеслерине ийнаныу да?

- Билемисиз, сабий садха жюрюмегенле школда бек къыйналадыла. Алай тюз айтасыз, садикде билим аладыла балачыкъла, кеслерин жамаутда жюрютюрге юйренедиле, алай ата – ананы сюймеклиги уа жетишмейди. Сабийге кюч – къарыу берген а жаланда анга къан къаршы адамланы сюймекликлериди. Къарт аппа неда  ынна болгъанда да адам сабийлигинде кесини ёз юйюнде эшитген ариу сёзлени унутмайды, атасыны – анасыны къатларында насыплы болгъаны жашаргъа болушханлай турады.

 Осал окъуй эсе да балагъыз, жарсып, ол тенглерини араларында бек билимсиз болгъанын сездирмегиз. Тарыхны алсакъ, дуниягъа атлары айтылгъан адамланы араларында школда бек осал окъугъанла кёпдюле. Школда «экиле», «ючле» сабий жетишимсиз боллугъуна шагъатлыкъ этмейдиле. Бирле башланнган школда окъуялмай, артда уа илмуланы докторлары, белгили врачла, алимле болуп кетедиле. Бир инсан да билмейди сабий къалай айнырыгъын. Бирде устазгъа бюсюресе, аны предметин асыры кёп окъуп тургъандан, ол жаны бла усталыкъ да сайлап, аягъы юсюне терк сюелип къалады. Жашау къыйын затды.

Биринчи классха баргъанланы аз да бир иги зат этген эсе да, махтаргъа унутмагъыз, алай бла сиз аны кёлендирликсиз. Керексиз а махтамагъыз, алай а аны аманнга юйретип къоярыкъсыз. Былай жанына тиймезча, жюрекчигин сындырмазча, биргесине жангылычларын тюзетирге, таукел этдире турургъа керекди.

Атала – анала билирге керекдиле: жети – сегизжылыгъында сабий кеси кесине багъа бичип башлайды, абаданла аны юсюнден не зат айтханларына къулакъ салады. Балагъыз къатыгъызда тургъанлай, бош адамлагъа неда жууукълагъа – тенглеге сёкмегиз аны, жюрегин бек къыйнарыкъсыз. Психологлагъа жюрюген адамланы проблемаларыны асламысы сабийликлери бла байламлыды.  Атаны – ананы тёзюмлюклери сюймекликлеринден аз магъананы тутмайды.

Ушагъыбызны ахырында быйыл хар биринчи классха баргъан сабийге: «Окъуу жыл аламат болсун!» - дерге сюеме. Жетижыллыкълагъа биринчи атлам жтген къыйынды. Алай устазла да,  атала – анала да бирлешселе, болушсала, хар зат да тап боллукъду.