Аламат хауасы, ахшы хазнасы, умутландыргъан къолайлыгъы болгъан тау элибиз

Элбрус районну муниципал къуралыуларыны бирини арасы Элбрус элди. Ол, талай посёлканы бирикдире, таулу жерни курорт арасына эшиклени ачады, дерге боллукъду. Минги таугъа дери созулгъан турист объектле былайдан башланадыла.

Айтхылыкъ тарыхы

Тарых билдириулеге кёре, 1930 жылда бусагъатдагъы эл орналгъан жерде талай ауул болгъанды, аланы Элбрус эл советге бирикдиргендиле. Ызы бла аны къауумуна къыбыла жанында журтла къошулгъандыла. Уллу Ата журт урушну экинчи жылында алайны фашистле бийлегендиле. Болсада  ала мында кёпге мычымагъандыла – 1943 жылны аллына дери. 1944 жылда  мартда уа эллилени, битеу таулу миллет бла бирге  Орта Азиягъа кёчюргендиле. Районну жерлерин а Гюржю ССР-ге ётдюрюп, Иалбузи деп атагъандыла. 1957 жылда, халкъ жерине къайтхандан сора, элни Тырныауузну шахар советине къошхандыла эм къысха заманны ичинде Иалбузини орунуна Элбрус деген атын къайтаргъандыла. 1962 жылда анга шахаргъа ушагъан  посёлка деген даража берилгенди, 1995 жылда уа, Элбрус район къуралгъаны бла аны санына къошуп, муниципал къыралыу этгендиле.

Таулу журтлада адамла 18-чи ёмюрде жашап башлагъандыла. Алайда Жаппулары, Сотталары, Курданлары, Согалары, Хаджилары, Гюлюйлары, Непейлары, Къочхарлары эм башха тукъумла орналгъандыла, андан бери кёп тёлюле алышыннгандыла.

Айныу жолу

Журт тири айнып озгъан ёмюрню 60-чы жылларында башлагъанды. Заман оза баргъаны бла энчи иели юйледен сора да, кёп фатарлы мекямла, башха объектле да ишленнгендиле. Жер-жерли администрацияда билдиргенлерича, бюгюнлюкде элде кёп фатарлы – 8, энчи иели да 130 юй бардыла, алада 3200 адам жашайды. Аланы асламысы абадан жыл сандадыла.         

Бурун заманладан бери элбрусчула малчылыкъ бла кюрешедиле. Курорт айнып тебирегенли  кёпле туризм жаны бла да урунадыла. Элни чегинде бла Адыр-суу ауузда талай турист объект барды: «Эльбрус» турбаза, «Зелёная гостиница», Къабарты-Малкъар къырал университетни юйретиу-илму комплекси, МГУ-ну гляциология базасы, «Адыл-Суу», «Шхельда», «Эльбрус», «Джан-Туган» эм башха альпинист лагерьле.

«Приэльбрусье» миллет паркны административ мекямы да элдеди, кёп жылланы ол табийгъат байламлыкъланы сакълау бла кюреше, аланы тюз хайырланыугъа къарагъанлай турады. Кирген жерде «Турист» автобаза орналыпды, ол комплексни жумушларын тынгылы жалчытады. Маданият юйде, китапханада, почта бёлюмде, автозаправка станцияда эм талай башха объектде халкъны жумушларын толтурадыла. Суу, газ, ток, жылыу бериу системала тийишлисича ишлейдиле. 

Билим бериу – бийик даражада

Элде социал бёлюм  тынгылы айныпды. Орта школ 40 жыл мындан алгъа ишленнгенди, ары дери мектеп башха мекямда орналгъанды. Школну биринчи корпусунда окъуу кабинетле, китапхана сыйынадыла, экинчисинде – актовый эм спорт залла, ашхана. 

Арт жыллада Билим бериуню федерал къырал стандартына тийишлиликде окъутууну игилендирирча кёп иш тамамланнганды. Былтыр «Шёндюгюлю школ» федерал проектни чегинде «Точка роста» ара ачылгъанды, анга бийик технологиялы оборудование алыннганды. Ол окъуучулагъа къошакъ билим бериу программалагъа кёре окъургъа, физикадан, математикадан, биологиядан дерследе ётгенлерин бегитирге онг береди. Сабийлени саныны юсюнден айтханда, класслада 20-гъа дери окъуучу болады, гитче эм орта жыл санда параллельле да бардыла.

Жангы больница ишленирикди

Элни участка больницасы 1936 жылда ишленнгенди. Кеси заманында анда алимле адамны чархы гипоксия кезиулеге (кислород аз болумлада) къалай юйреннгенин тинтгендиле. Къабарты-Малкъар къырал университетни алимлери да мында илму ишлерин бардыргъандыла, учрежденияда медицина илмуланы профессорлары Хутуйланы Светлана, Михаил Якушенко, медицина илмуланы кандидаты Елена Шогенцукова, кёп аспирантла ишлегендиле.

Больницада Элбрусда, аны къауумуна кирген Нейтринода, Тегенеклиде, Байдаевода, Терс-Къолда жашагъан адамланы, ол санда турист объектле болгъан Терс-Къол бла Азау талада ишлегенлени бла солугъанланы да саулукъларына къаралады. Эллиле анда медицина жумушла къалай тамамланнганына ыразыдыла. Врачланы болушлукълары керек болгъан туристле, тыш регионладан келген поллиноздан бла бронха астмадан къыйналгъанла да алагъа ыспас сёзле айтадыла.

Талай жыл мындан алгъа больницагъа жангы оборудование алыннганды: флюорография аппарат бла юч каналлы кардиограф. Физкабинет да керекли оборудование бла жалчытылыныпды, анда электрофорез, УВЧ аппарат, стоматология кабинет бардыла. Амбулатор служба, терк медицина болушлукъ этиу машина да хазырлыкъда турадыла. Кадрла жетишедиле, штатда эки участка терапевт, педиатр, гинеколог, стоматолог, стационар доктор ишлейдиле, орта медицина персонал да билимлиди, сынамлыды.

Болсада, тау-лыжа курортха туристле аслам келгенлери себепли, жангы медицина учреждение къураргъа керекди. Башчыла аны юсюнден оноуну къабыл кёргендиле, мекямны къурулушу бла байламлы хазырлау жумушла толтуруладыла. Ол 500 квадрат метрден аслам жерни аллыкъды, экинчи жылны ахырына ачыллыкъды. Жангы больницада травматология бёлюм бла аллергия аурууланы бакъгъан ара да боллукъдула, ол шёндюгюлю оборудование бла жалчытылынырыкъды. Стационарда бир кереге 70 саусузгъа багъаргъа жарарыкъды, алай бла участка больницагъа бир кесек женгилирек боллукъду.   

Маданият

Элде жамауат, маданият ишле, жыйылыула, байрамла, концертле барысы да Культура юйде бардырыладыла, ол администрация болгъан мекямда орналыпды. Алгъаракълада анда ремонт ишле толтурулгъандыла, юй тюбю алышыннганды, сахнасы кенгертилгенди, жумушакъ шинтикле алыннгандыла. Залда 120 къараучу сыйынырыкъды, музыка аппаратура, инструментле, миллет кийимле, методика материал бардыла. Тепсеу, театр, жыр кружокла ишлейдиле. Чыгъармачылыкъ къауумлада башха-башха жыл санда жюзден аслам сабий юйренедиле. Миллет тепсеуню «Эльбрус» ансамбли   къырал, халкъла аралы даражалы конкурслада бла фетивальлада хорлагъанды, лауреатланы къауумуна къошулгъанды. Концертле бла Тюркде болгъанды, Татарстанда, Башкирияда, Чувашияда, Кърымда, Волгоградда бла Нальчикде сахналада тепсегенди.

Жыл сайын Культура юйде 40-гъа жууукъ  жыйылыу бла 20 чакълы бир концерт ётедиле. Быйыл бардырылгъанларындан эллиле уллу ыразылыкъ бла Малкъар халкъны жангырыу кюнюне аталгъан эм Хорламны кюнюне жораланнган байрамлагъа, чыгъармачылыкъ къауумланы ингирлерине, малкъар театрны «Бай келин» спектаклине, «Паровозик добрых дел» жандауурлукъ концертге тюбегендиле. Акъсакъалла Османланы Батталны жашы Элиясха бла Апсуаланы Мурзакъанны жашы Жамалгъа 90-шар жыл толгъанын къууанчлы халда белгилегендиле.

Умутландыргъан спортчуланы хазырлайдыла

Кёп эллиле – абаданла, сабийле да – бош заманларында Чегетде бла Азауда лыжалада бла сноубордлада учадыла, аслам жаш адам жер-жерли тау-лыжа школда жарау этедиле. Эл администрацияны, Элбрус районну бла республиканы спорт жаны бла башчыларыны себерликлери бла спорт бла кюреширча мадарла этилгендиле. Сабий садны мекямыны жартысында боксдан юйренирча зал барды, ол «Эльбрус» спорт школну бёлюмюдю. Анда тынгылы  ремонт этилгенди, ринг, «грушала», кюзгюле алыннгандыла.

Абаданланы араларында спортну устасы деген атха тийишли болгъан гёжефле, регион эм халкъла аралы турнирледе хорлагъанла, Россейни чемпионатларыны призёрлары бардыла. Эришиуледе жетишимлери бла сабийле да къууандырадыла.  Школну къатында жалгъан кырдыгы бла  футбол майдан ишленнгенди, анда гитчеле спортну оюн тюрлюлерине юйренедиле.

Алай бла Элбрус республикабызны картасында тийишли жерни алгъанын белгилерге боллукъду.

Суратлада: Элбрус эл; орта школда «Тоска роста» араны ачылыуу; больница; миллет тепсеуню «Эльбрус» ансамбли.