Бирликни белгиси болгъанлай къаллыкъды

В.М. Коков халкъны эсинде къуру бизни республиканы угъай, регионну, Россей Федерацияны да бирлигин сакълаугъа уллу къыйын салгъан адамча къаллыкъды. Ол битеу жашауу, ишлери бла Къабарты-Малкъарда келишиулюк, мамырлыкъ да сакъланырларына къуллукъ этгенди.
 

Урунуу жолун  Валерий Мухамедович 1964 жылда Бахсан районну «Трудовой горец» колхозунда башлагъанды. Тёрт жылдан а Эл мюлк министерствогъа кёчеди. 1972-1983 жыллада Урван районда уруннганды. «Лескен» совхозгъа башчылыкъ этгенди. Ызы бла аны райкомну биринчи секретарына саладыла. Андан партияны обкомуну биринчи секретарына кёчюргендиле.  
 

1990 жылда Валерий Мухамедович  КъМАССР-ни Баш Советини председателини къуллугъунда ишлеп башлагъанды. Ол кезиуде Россей Федерацияны халкъ депутаты эди. 1991 жылда къыралда эм республикада башчыланы тайдырабыз деп къаугъала болгъанда, Баш Советни председателини къуллугъундан кеси ыразылыгъы бла кетгенди. Бир кесек заманны республиканы Министрлерини Советини председателини орунбасары болуп уруннганды. 
 

1992 жылда 5 январьда президент айырыуланы экинчи турунда хорлагъанды. Беш жылдан сора уа аллай айырыулада КъМР-ни Башчысына экинчи кере айырылгъанды. Ол къуллукъдан 2005 жылда октябрьде саулугъу осал болгъаны бла байламлы кетгенди.
 

Валерий Мухамедовични жашау жолун, сыфатын, адамлыкъ шартларын, ышанларын, иш кёллюлюгюн ачыкълар ючюн, аны юсюнден бир ненча эсгериуню юлгюге келтириуню тюзге санайбыз.

Битеу миллет хурмет этген башчы

Зумакъулланы Борис, КъМР-де Адамны эркинликлери жаны бла уполномоченный, КПСС-ни Къабарты-Малкъар обкомуну секретары, биринчи секретары (1980-1991 ж.ж.):
– Валерий Мухамедович Коков не къыйын сынауладан да адамлыкъ даражасын тас этмей, кесини оюму болгъанын кёргюзтюп къутулгъанды. Анга бир юлгю келтирейим.

Перестройканы заманында, миллетчилик бла байламлы къымылдаула, митингле башланнган кезиуде, Валерий Коковну КПСС-ни Къабарты-Малкъар обкомуну биринчи секретарына айырадыла, мени уа – экинчи секретарына. Ызы бла ол республиканы Баш Советини таматасы болады. Ол кезиуде миллетчи къымылдаула Конституцияны 6-чы статьясын  кетерирге кереклисине къаты боладыла. Москвада регионла аралы депутат къауум, бизде уа кеслерин жангы демократлагъа санагъанла,  властьха ишлерге, борчларын толтурургъа онг бермей башлагъандыла.  

РСФСР-ни Баш Советинде Къабарты-Малкъардан депутатланы къауумуну басыулукълары бла партия властьны Советледе властьдан айырыуну юсюнден оноу этилгенде, Валерий Мухамедович менден КПСС-ни КъМР-де обкомуну биринчи секретары болуруму тилейди. Биз ол заманда бирге ишлерге, къуллукъларыбызгъа да къарамай, барыбыз да багъалы кёрген хазналаны, ата-бабаларыбыздан къалгъан адет-тёрелерибизни къорууларгъа, туугъан Къабарты-Малкъарыбызны бирлигин, мамырлыкъны, келишиулюкню да  сакълар ючюн, къолубуздан келгенни аямазгъа келишебиз. 

Ол  къыйын заман болгъанды. Республика, аны жамауаты ючюн жууаплылыкъ Баш Советни оноучусу Валерий Мухамедовични боюнуна тюшеди. Ол бу ауур жюкню бет жарыкълы элтгенди. Республиканы шуёхларын, Къабарты-Малкъарны халкъын да бирикдире билгенди. Совет Союзну, Россейни да къайсы жеринде да Коковну билген, аны юсюнден эшитген адам табылмай къалмагъанды. Аны сюйгендиле, сый бергендиле, намысын кётюргендиле. Аны аты  уллу кабинетлени эшиклерин ачханды, алада олтургъан къуллукъчула уа: «Жаланда Коков ючюн», – деп, республиканы кёп жумушларын тамамлагъандыла. 

Россей Федерацияны Президенти Владимир Путин Коковну Шимал Кавказда мамырлыкъны бла ырахатлыкъны сакълаугъа салгъан къыйынына бийик багъа бергенди, аны юсюнден: «…Ол саулай жашауун халкъына къуллукъ этиуге, россейли къыралны кючлендириуге бергенди», – деп, алай айтханды. 
Къырал даражалы адам

Атталаны Жамал, КъМР-ни Жамауат палатасыны председателини орунбасары:

Бек алгъа республикабызны биринчи Президенти къырал даражалы адам болгъанды. Ол неде кёрюннгенди? Кертисин айтханда, хар ишинде да. Дагъыда жюрек халаллыгъы, чомартлыгъы, жюрек ачыкълыгъы, тёзюмлюлюгю, билимлилиги да сейир этдиргендиле. Анга уа юлгюлени тапхан бек тынчды. Мен Элбрус районну башчысы болгъан кезиуюмде ол, къыйналгъанын, арыгъанын, бюсюремегенин кёргюзтмей, сагъатла бла шахтачыланы, къурулушчуланы, устазланы, врачланы къайгъырыуларына тынгылагъанына шагъатма.

Аладан тамамланмай бири окъуна къалгъанды деп билмейме.

Къырал жумушла кёп болгъанларына, заман жетишмегенине да къарамай, Валерий Мухамедович халкъгъа жууукъ болгъанды, адамла бла ушакъ этгенлей, жарсыуларын билгенлей, оюмларын соргъанлай тургъанды. Районлада, элледе  жамауат бла тюбешиулери уа  тёреге окъуна айланнгандыла.

Валерий Мухамедовични республикада, федерал арада да бек сюйгендиле, аны даражасы бийик жюрюгенди. Республиканы жамауаты да аны ариу кёргенди, багъалагъанды. Валерий Коковну башламчылыгъы бла, къатышыуу, тирилиги бла тамамланнган жумушланы санап чыгъар онг жокъду, алай аланы баш эсеплери – Къабарты-Малкъар Россейде кесине тийишли жер алгъаныды, социал-экономика айныуну жолунда болгъаныды. 

Сёзюне тынгылата билгенди

Владимир Сохов, РФ-ни Къырал Думасыны 2-чи эмда 3-чю чакъырылыуларыны депутаты:

– Валерий Мухамедович кючлю оратор эди. Ол жыйылыулада, пленумлада бир заманда да къагъытха къарап сёлешмегенди. Ишин билмесе, анга жаны-къаны бла берилмесе, терен оюмлу доклад этерге кишини да къолундан келлик тюйюлдю. Биз Валерий Коковну сёлеширин хар заманда да ашыгъып сакълагъанбыз. Аны хычыуун ауазы, оюмлу сёзлери, тюрлю-тюрлю шартланы унутмагъанлай, бир бирлери бла байламлы этип, билимини теренлигин кёргюзте сёлешиучюсюне ким сейирсинмегенди, ыспас этмегенди.  

Халкъыны чынтты жашы эди

Александр Дзасохов, Шимал Осетия-Алания Республиканы алгъыннгы президенти: 

– Мен Валерий Коков бла кёп жерледе болгъанма, бирге кёп жыйылыулагъа къатышханбыз. Къайда да, ол Къабарты-Малкъарны атын иги бла айтдыргъанды.  Республиканы жамауаты быллай адамлары бла ёхтемленирге боллукъдула. Ол кесини халкъыны чынтты жашы эди. Баям, аны ючюн болур эди, республикагъа къыйын кезиуде аны къадарын анга ышаннганыгъыз да.