«Бюгюннгю къараучуну излемлери бизни башха ызлагъа чакъырадыла»

Нальчикни биринчи номерли гимназия-школуну сурат ишлеу искусстводан преподаватели Чомаланы Иринаны хунерин кёпле биледиле эм жаратадыла. Аны тюрлю-тюрлю техника бла этилген чыгъармалары, кёрмючлени жасагъанлары бла къалмай, адамланы энчи коллекцияларында да сакъланадыла.

Ол кесини фахмусун устазланы жыл сайын бардырылгъан конкурсларында сынап, аслам кере алчы жерге тийишли болгъанды. Биз аны бла ишини, жашаугъа кёз къарамыны юсюнден да ушакъ этгенбиз.

- Ирина Умаровна, сурат ишлеген неда назму жазгъан адам дунияны къалай эсе да бир башха тюрлю кёрюп, кесича, энчи ачыкълайды. Сизни бу жолугъуз къалай бла башланнганды?

- Ол манга сабийликден окъуна келген затды дерге боллукъма. Хар таулу къызчыкъча, мен да жюн иш бла эртте кюрешип тебирегенме. Чыгъармаларымда да аны аслам халда хайырланама. Не тюрлю затдан да омакъ оюула этерге сюйгенме. Болсада сурат ишлеу эсими бегирек бийлегенди. Гитчелигимден окъуна анга жюрегим бла берилип, этгенлерим да манга ариу кёрюнюп тургъандыла (кюледи).

Къарачай-Черкесни педагогика институтунда окъугъанымда да кесими бир ахшы художник окъуна сунуучу эдим. Аллай сезим алыкъа жашауну иги кёрмеген, билмеген жаш адамны къайсы биринде да бола болур. Башхаланы чыгъармачылыкълары бла иги шагъырейлене тебирегенимде уа, алыкъа кёп затха юйренирге кереклисин толу ангылагъан эдим.

Болсада, художестволу графика факультетде билим ала, бирсиле менден иги сурат ишлейдиле деп, буюкъгъан а этмегенме. Жаланда кемчиликлериме эс бура, игиледен юйрене, хунерими ёсдюргенме. Графикадан эсе живопись ишлерим ариу боладыла. Нек дегенде, билесиз, биринчисинде жаланда карандашны хайырланадыла. Мен а эмоцияланы излегеним себепли ариу тюрсюнлени бегирек жаратама.

- Биз билгенликден, энчи суратларыгъызны серияла бла да жазасыз.

- Бу жумушну къолгъа алгъанымда, биринчи жаланда акъ бла къара тюрсюнлени хайырланнганма. Нек эсе да оюуланы ичинде «терек» бегирек бийлеген эди эсими. Аны жаланда уллу, белгили, сыйлары жюрюген тукъумла жюрютюп болгъандыла. Хар оюуну энчи магъанасы барды, ол да кесича сейирди.

Ма алай бла жаратылгъанды «Терекле» деген биринчи сурат сериям. Башхача айтханда уа, ол триптихди (ючюсюнден къуралады). Аланы кийиз къалай этиле эсе да, аллай техника бла хазырлагъанма. Кеслерин да саугъагъа бергенме. Быллай бир чыгъарманы ичинде уа аны юч тюрлюсюн окъуна хайырланыучума. Сёз ючюн, къургъакълай, суу бюркюлюп, неда кесилип этилген кийизлени. Аны себепли ала ариу кёрюнедиле. Болсада ала мени чыгъармачылыгъымы тюненеги кюнюдюле. Бюгюнлюкде тюрсюнлю серияла бла кюрешеме. Боялгъан жюнню уа Москвадан келтиреме. Айтыргъа, «Къызчыкълада» тёрт уллу сурат барды. «Жангырыуну» уа зор бла кёчюрюлген халкъланы барысына да жоралагъанма.

- Суратны ишлей туруп этген сагъышларыгъыз а анга кёчемидиле?

- Айхай да. Жюн кеси жылы болгъанын билебиз, ол жумушакъ хычыуунлугъун бизден къызгъанмайды. Ол себепден, аны бла ишлей, иги затланы эсинге тюшюресе. Кийиз этген заманда эрттегилиле жыр айтып болгъандыла, сёз ючюн, «Ийнайны». Аллай адетле бошдан къуралмагъандыла. Адам иги къууум этерге керекди. Таш окъуна сакълайды энергетиканы, жюн а - бютюнда. Эс бурчугъуз, биз аны сагъыннганлай окъуна, жылынырыгъыбыз келеди. Огъарыда оюуланы юсюнден айтханбыз. Бегирек кюнню белгилегенлерин жаратама. Асламысында чыгъармаларыма аланы салама.

- Бусагъатда батик бла уа кюрешемисиз?

- Ол къыйын иш болгъаны себепли аны къоюп тура эдим да, бу жайда эгечим жыйрыкъ тигерге сюйюп, дарий къумач келтирип, анда суратла салыргъа тилеген эди. Кёлюм бла этгенме да, ариу да болгъанды. Энди андан бери жангыдан башлагъанма бу техника бла кюрешип. Шёндю иги качестволу бояула да табыладыла. Аны себепли этген затынгы да бети чыгъады.

- Арт кезиуде бизде кёрмючле аслам къураладыла. Алагъа къарай, бюгюнлюкде суратлау искусствону айныууну юсюнден не дерге боллукъсуз?

- Шёндю, насыпха, аны къайсы тюрлюсюнде да жаш адамла бардыла. Сёз ючюн, кесибизде сурат алгъанланы студиясы кёрмючле къурагъаны да сейирди. Сора къолдан усталарыбыз да асламдыла. Аланы ишлерин кёрюрге онг чыкъгъаны да къууандырады. Былайда Аслан Урусовха ол жанына къайгъыргъаны ючюн ыразылыгъымы билдирирге сюеме. Бизде чыгъармачылыкъ бла кюрешгенлерибиз аз тюйюлдюле. Ол табийгъатыбызны тамашалыгъындан, адамларыбыз ариулукъну сезе билгенлеринден болур алай.

- Бюгюннгю художник къараучугъа нени ачыкъларгъа керекди?

- Билемисиз, шёндюгю къараучуланы излемлери иги да тюрленнгендиле. Ала чыгъармачылыгъынгда жангы ызлагъа чакъырадыла. Сен кесинги суратынгда жашауну къалай кёргенинги баямлайса. Аны биреу ангыламазгъа да боллукъду. Бирле чынтты искусствону-къол бла этилген ишлени-жаратханлыкъгъа, башхала компьютер графикалыланы излейдиле.

- Жаш тёлюню юйретгенигизни юсюнден айтсакъ, «Кляксы» студиягъызгъа сабийле сюйюп келемидиле?

- Аны биринчи башлагъанымда, жугъубуз жокъ эди. Шёндю школ мольбертле, гипс да алгъанды. Мында юйренип, искусстволаны колледжине баргъанла болсала, къууанабыз. Бери къуру мында окъугъанла угъай, бирси жерледен да келедиле. Сёз ючюн, Жабелланы Азиза Яникойдан жюрюйдю. Сабийле бла конкурслагъа, кёрмючлеге да тири къатышабыз.

- Бюгюнлюкде не бла кюрешесиз?

- Жангы техникагъа – шифон къумачха жюнню жабышдырыргъа - юйрене турама. Анга нунофелтинг дейдиле. Кеси да Японияда башланнганды. Ол амал бла этилген затла алай ариу боладыла. Бу жол да биягъы эки сумка тикген эдим да, бирин саугъагъа бергенме, башхасын а Москвада сатханма. Быллай къолдан этилген затланы анда шёндю бютюн багъалап, сыйлы кёредиле. Умутум а – уллу кюйюздю. Аны да тёреде болгъаныча угъай, башхаракъ этерге, кесине да бюгюннгю техникаладан бир зат къошаргъа сюеме.

- Къайсы художниклени ишлерин жаратасыз?

- Акъкъызланы Якубну бла Сияраны, Тёппеланы Хызырны чыгъармалары манга жууукъдула. Руслан Цримовну уа тюрсюнлени сайлай билгенин багъалайма. Китап графиканы айтсам а, Герман Паштовну сагъыныргъа сюеме. Бизде юйренирчаларыбыз, аладан юлгю алырчаларыбыз аз тюйюлдюле. Жаланда кёлюнг болургъа керекди.

- Къызыгъыз Инараны уа бармыды быллай хунери?

- Ол графикалы дизайн бла кюрешеди. Мында колледжни тауусуп, Москвада университетде да окъугъанды. Бюгюнлюкде анда Россейни ара телеграфында ишлейди, буклетле, рекламала хазырлайды.