Кубрат ханны хазнасы

«Кубрат ханны хазнасы» деген статья 1990 жылда «Болгария» деген журналда басмаланнган эди. Аны автору Людмила Писарева эди. Статья жаланда Кубрат ханнга жууукъ болгъан болгарлылагъа угъай, битеу тюрк миллетлеге да магъаналыды.

…1912 жылда Полтавада Малая Перещипино деген элчикде эки сюрюучю жаш бурун заманладан   къалгъан бир шиякыгъа тюбейдиле. Сора ол тийрени археологла тинтип башлагъанда, алайда алтындан, кюмюшден да 700 зат чыгъарадыла.  Анга дери Европада быллай хазна табылмагъанды. Алайдан къазып чыгъарылгъан алтынны ауурлугъу  20 килограмм бола эди. Андан бери 110 жыл озгъанды. Кёп алимле къабыр кимники болур деген соруугъа терк-терк къайта тургъандыла. Алай асламыны оюмуна кёре, ол Кубрат ханныкъы эди.

Ол табылгъан затла уа узакъ ёмюрледен хапар айтадыла. Ала VI-XI ёмюрледе Евразияда болгъан жашау хал бла шагъырей этедиле бизни. Шёндюгю халкъланы халкъ болуп тохташыуларына да ол ёмюрле себеплик этгенлери сёзсюздю. Аттил башчылыкъ этип тургъан къауумла Къара тенгиз жагъаладан башлап, Европагъа дери чачыладыла. Шаркъ жанындан тюрк эм угротиллиле, ала бла бирге уа болгарлыла да, кёче-кёче башлайдыла. Гунн миллетле да славянлагъа жол ачадыла. Халкъла бир бирлери бла къайда айырыла, къайда къошула, Византияны, Къытайны, Иранны бийлери тутхучсуз, къарыусуз бола башлайдыла. VI-VIII ёмюрледе уа башчылыкъ этиуге тюрк тилли халкъла чыгъадыла. Ала чабыууллукъла этиучю миллетле Европагъа кёче тебирейдиле.  Болсада тюрк каганатда да бир бирни ангыламай башлайдыла. Ма ол кезиуде Кубрат хан чачылгъан тюрк миллетлени бирикдирип, бир къырал къурайды. Бир 10 жылдан а ол дуниясын алышады. Оноучу болуп аны жашы Аспарух келеди. Сора бир къауум замандан ол халкъын Дунай тийресине элтеди. Болгарлыла шёндю да алайда жашайдыла. Болгарияны къуралгъан  жылына да 681 жыл саналады.

Перещипинода табылгъан къабыр Кубрат ханныкъы болгъанын а биринчи немисли алим Йахим Вернер тохташдыргъан эди. Шиякыда алтын бла тышланнган къайыкъ керекле табылгъан эдиле. Аланы жасаргъа  жукъа алтын къанжалчыкъладан 250 хайырланылгъандыла. Андан сора да, алтын мюйюз, Византияны патчахы берген алтын жюзюкле, ариу накъышлы айылы бла кямар… Дагъыда жюзюклени экисинде «Коуврат Патриция» деп жазылады. Сора Кубратны анда табылгъан къамасы уа бюгюнлюкде да музейде сакъланыпды. Битеу бу шартла къабыр аныкъы болгъаныны юсюнден айтадыла.

Кубрат сабийлигинде Константинопольда Византияны императору Ираклий бла бирге ёсгенди. «Патриций» деген сыйлы атха да ол кезиуде тийишли болгъан эди. Христиан динни да ол 12 жылында алгъанды. Алай тенгриянствону уа къоймагъан эди. Къабырына салыннган затла да аны юсюнден айтадыла.

Бир къауум алимлени айтханларына кёре, ол кеси тюрк тилли гагаузладан болгъанды. Башхала уа татар эм чуваш миллетле андан жайылгъандыла дейдиле. Къалай - алай болса да, тюрк тилли хан эм аны 5 жашы да христианлыла эдиле. Бу  сиз кёрген суратда Кубрат жашларын чыбыкъла жыйымдыкъны бир ызгъа ууатыргъа, ызы бла уа бирен-бирен сындырыргъа  чакъырады. Алай бла ол ала жаланда бирликде кючлю боллукъларын ангылатыргъа кюреше эди. Алай, жарсыугъа, аталары дуниясын алышхандан сора, жашла барысы да бойсунууларында халкъланы  да алып, беш жанына чачылгъан эдиле. 

Басмагъа Къасымланы Аминат хазырлагъанды.
Поделиться: