Баш итиниую – тилибизни сакълау, аны байыкъландырыу

Илмуну жолу хар заманда да  къыйынды. Ол ишни халкъда «ийне бла кёр къазгъанча» дейдиле. Анда тийишлисича орун табып, миллетине, халкъына къуллукъ эте билмеклик адам улуну уллу жетишимлеринден бириди.

Белгили алим, филология илмуланы доктору, Къабарты-Малкъар Республиканы илмусуну сыйлы къуллукъчусу Мусукланы Абдул-Керимни жашы Борис да илмугъа къыйын салгъан алимледен бириди. Аны къарачай-малкъар тилни аффикслерини энчиликлерин, жюрютюлюулерин эм тюрлениулерин тинтиуге жораланнган иги кесек илму ишлери къарачай-малкъар тил хазнагъа тийишли къошумчулукъ этгендиле. Ол эки энчи монографияны, жюзге жууукъ илму ишни авторуду. Бу шартла саулай аны тамамлагъан иши бийик даражалы болгъанына, саулайда тюркологиягъа уллу къыйын салгъанына шагъатлыкъ этедиле.

Мусук улу 29 июньда 1957 жылда Къабарты-Малкъарны Черек районуну Огъары Жемтала элинде туугъанды. Анда орта школун бошап, ол Къабарты-Малкъар къырал университетни тарых-филология факультетини орус-малкъар бёлюмюне киреди. Аны жетишимли тауусуп, бир къауум жылны школчулагъа къарачай-малкъар тилден бла адабиятдан дерсле береди. 

1981 жылда, билимин ёсдюрюр муратда, къыралыбызны ара шахары Москвада Тил билим институтну аспирантурасыны (тюрк эм монгол бёлюмюне) окъургъа киреди эм 1985 жылда белгили тюрколог К.М. Мусаевны башчылыгъы бла «Структурные модели глагольного аффиксального словообразования в карачаево-балкарском языке (продуктивные и непродуктивные модели)» деген ат бла кандидат диссертациясын жетишимли къоруулайды. 

Акъылы, билими, дуниягъа кёз къарамы Мусукланы Борисге илмуну бийигине ёрлерге, заманны излемине кёре тутхан ишин тамамларгъа онг бередиле. Ол къарачай-малкъар тилде бек аз тинтилген, жалгъауланы болушлугъу бла къуралгъан этимлени башха тюрк тилле бла тенглешдире, аланы къуралыу амалларыны энчиликлерин терен тинтеди эм 2011 жылда «Морфология деривация глаголов в карачаево-балкарском языке» деген ат бла доктор диссертациясын  бийик даражада къоруулайды. Алим, тюркологияда биринчи болуп, къарачай-малкъар тилде сёз къурау бла форма къурау системада жалгъауланы айырма магъаналарын сёз къурау магъаналарындан башхалыкъларын тинтиу амалла бла шартлайды. 

Мусук улуну «Формально-семантическая парадигма усилительных конструкций в тюркских языках» деген илму ишин  къарачай-малкъар тилде  эм башха тюрк тилледе да энчи  белгилерчады. Бу  китапда кючлендириучю сёз тутушланы тюрлю-тюрлю модельлерини энчиликлерине къаралады. Андан тышында да, къарачай-малкъар тилни башха тюрк тилле бла тенглешдирип, алада болгъан бирчалыкъла, энчиликле  юлгюле  бла ачыкъланадыла. 

Алим тюрлю-тюрлю халкъла аралы конференциялагъа, симпозиумлагъа, форумлагъа да тири къатышады, илмуда жангы излемлеге жол салыргъа кючюн да, билимин да аямайды. 

Къабарты-Малкъар илму араны Гуманитар тинтиуле бардыргъан институтуну къарачай-малкъар тил бёлюмюню илму къуллукъчулары бла бирге жарашдыргъан «Къарачай-малкъар тилни синонимлерини сёзлюгюн», «Современный карачаево-балкарский язык» деген эки кесекли илму ишни жарашдырыугъа да ол уллу къыйын салгъанды.
«Современный карачаево-балкарский язык» («Бусагъатдагъы къарачай-малкъар тил» деген китап, жаланда къарачай-малкъар тилге угъай, саулайда тюркологияда къыйматлы ишледен бирине саналады. Бу экитомлукъ китапны биринчи тому къарачай-малкъар тилни (фонетика, фонология, орфоэпия, графика эм орфография, лексикология, фразеология, лексикография, морфемика, морфонология, словообразование), экинчи тому (морфология эм синтаксис) деген бёлюмледен къуралгъанды. Китап жарашдыргъанда къарачай-малкъар тил бёлюмню алимлери  тил илмуда бола тургъан жангычылыкъланы да эсге алып, тинтиу ишни илмуну бюгюннгю излемлерине кёре хазырлагъандыла. 

 Белгиленнген илму ишни 2-чи кесегини баш редактору филология илмуланы доктору Мусукланы Борисди.  

Ол башчылыкъ этген къарачай-малкъар тил бёлюмню алимлери, тилни тюрлю-тюрлю бёлюмлерин тинтип, илму статьяла, монографияла басмалайдыла, жыйымдыкъла, сёзлюкле хазырлайдыла. Белгили алим кеси башчылыкъ этген бёлюмде жарашдырылгъан монографияланы, сёзлюклени бир къауумуну илму жаны бла редакторуду. Аланы санында: «Къарачай-малкъар тилни ц/з диалектини сёзлюгю», «Къарачай-малкъар тилни омонимлерини сёзлюгю», «Къарачай-малкъар тилни антонимлерини сёзлюгю», «Къарачай-малкъар тилни синонимлерини сёзлюгю»; жыйымдыкъла: «Актуальные проблемы фонологии карачаево-балкарского языка»,  «Тенденции развития лексики и грамматики карачаево-балкарского языка»; монографияла: «Проблемы терминологии карачаево-балкарского языка, «Проблемы развития карачаево-балкарского языка и его диалектов» эм д.б.

Бюгюнлюкде къарачай-малкъар тил бёлюмню алимлери «Орус-къарачай-малкъар тилни кёчюрме сёзлюгюн» басмагъа хазырлагъандыла. Аны илму редактору  Мусук улуду. Сёзлюкню толу, къыйматлы эм магъаналы китап этип чыгъарыр ючюн, ол усталыгъын, заманын да къызгъанмайды, хар затына да тийишлисича эс бургъанлай турады.

Тенгибиз окъутуу ишге да тамам къошумчулукъ этгенди. Ол бир къауум жыл школда, Къабарты-Малкъар къырал университетни къарачай-малкъар тил эм адабият кафедрасында да ишлегенди, студентлеге къарачай-малкъар тилни морфологиясындан бла синтаксисинден дерсле бергенди. Андан тышында да,   2013 жылдан башлап, Къабарты-Малкъар къырал университетде кандидат эм доктор диссертацияла къоруулагъан советни ишине тири къатышады, кеси да советни келечисиди. 

Мусукланы Абдул-Керимни жашы Борис бюгюнлюкде 65-жыллыгъын белгилейди. Ол анасы жашына бешик жырда айтыучу: «Белляу, белляу бёлейим, халкъынга жарап кёрейим…» деген тизгинлени жашаугъа сингдиргенди. Биз, аны алгъышлай: «Акъылынг, билиминг миллетинге жарай, кёп жылланы илмуну жолунда барыбызгъа да, артыкъсызда, жаш алимлеге, билеклик эте жаша!» –  дейбиз.